چکیده:
در ادب ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻮﻳﮋه ادﺑﻴﺎت ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ، ﻧﮕﺮﺷﻬﺎی ﺗﺄوﻳﻠﻲ، ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋهای دارد. در اﻳﻦﻣﻴﺎن، ﻋﻴﻦاﻟﻘﻀﺎت ﻫﻤﺪاﻧﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﮕﺮﺷﻬﺎی ﺗﺄوﻳﻠﻲ اﺳﺖ. آﺷﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ دﻳﺪﮔﺎه ادﺑﻲ ﻋﻴﻦاﻟﻘﻀﺎت، درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ و ﺧﺎص وی در ﺑﺎب ﻣﺒﺤﺚ »ﺗﺄوﻳﻞ« اﺳﺖ. ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺮأت ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ در ﻛﻞ آﺛﺎر ﻣﻨﺜﻮر ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻓﺮدی را ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﺑﻪ »ﺗﺄوﻳﻞ« و ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺰﺋﻴﺎت آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﻋﻴﻦاﻟﻘﻀﺎت ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺗﻤﺎﻣﻲ آﺛﺎرش ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻞ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن رﻣﺰ ﺑﻴﺎن ﺷﺪهاﺳﺖ، ﺑﭙﺮدازد و ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻓﻬﻢ درﺳﺖ اﻫﺘﻤﺎم دارد. وی اﻓﻘﻬﺎی ﺗﺎزهای در ﺗﺄوﻳﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﻮع ﺧﻮد95 ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻋﻴﻦاﻟﻘﻀﺎت ﻫﻤﺪاﻧﻲ در ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎیﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻜﻲ ـﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره 72، ﺑﻬﺎر 9831 درﻋﺮﺻﻪﻫﺎی راﻳﺞ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ، راﺑﻄﻪ ﻟﻔﻆ وﻣﻌﻨﺎ، ﻟﺬت ﻣﺘﻦ، ﺗﻚ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ وﭼﻨﺪﮔﺎﻧﮕﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ـ ﺑﭙﺮدازد وﺑﻪ دور از ﻛﮋروی و اﻓﺮاطﮔﺮاﻳﻲ و ﺧﻠﻂ ﻣﺒﺎﺣﺚ، ﭘﻴﻮﻧﺪ او را ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻜﻲ، ﻛﻪ دردﻫﻪﻫﺎی اﺧﻴﺮ ﺑﻪ روﻳﻜﺮدی ﮔﺴﺘﺮده در ﻓﻬﻢ داﻧﺸﻬﺎی ﺑﺸﺮی ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﮕﺮﺷﻬﺎی ﺳﻨﺘﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهای ژرفاﻧﺪﻳﺶ را ﻛﻪ ﺣﺪود ﻫﺰارﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻲزﻳﺴﺖ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازی ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻜﻲ ﻧﻮﻳﻦ وروﻳﻜﺮدﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻘﺪ ادﺑﻲ ﺟﺎی داد وﺗﻌﻤﻴﻢ وﺑﺎزﺳﺎزی ﻛﺮد ﻳﺎ ﻧﻪ.
خلاصه ماشینی:
اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻋﻴﻦاﻟﻘﻀﺎت ﻫﻤﺪاﻧﻲ در ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎیﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻜﻲ ـﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره 72، ﺑﻬﺎر 9831 درﻋﺮﺻﻪﻫﺎی راﻳﺞ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻬﻢ ﻣﺘﻦ، راﺑﻄﻪ ﻟﻔﻆ وﻣﻌﻨﺎ، ﻟﺬّت ﻣﺘﻦ، ﺗﻚ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ وﭼﻨﺪﮔﺎﻧﮕﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ـ ﺑﭙﺮدازد وﺑﻪ دور از ﻛﮋروی و اﻓﺮاطﮔﺮاﻳﻲ و ﺧﻠﻂ ﻣﺒﺎﺣﺚ، ﭘﻴﻮﻧﺪ او را ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻜﻲ، ﻛﻪ دردﻫﻪﻫﺎی اﺧﻴﺮ ﺑﻪ روﻳﻜﺮدی ﮔﺴﺘﺮده در ﻓﻬﻢ داﻧﺸﻬﺎی ﺑﺸﺮی ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﮕﺮﺷﻬﺎی ﺳﻨﺘّﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهای ژرفاﻧﺪﻳﺶ را ﻛﻪ ﺣﺪود ﻫﺰارﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻲزﻳﺴﺖ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازی ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻜﻲ ﻧﻮﻳﻦ وروﻳﻜﺮدﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻘﺪ ادﺑﻲ ﺟﺎی داد وﺗﻌﻤﻴﻢ وﺑﺎزﺳﺎزی ﻛﺮد ﻳﺎ ﻧﻪ.
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲدان ﻛﻪ ﺷﻌﺮ را ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﻣﻌﻨـﻲ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره72، ﺑﻬﺎر 9831 ﻧﻴﺴﺖ؛ اﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ از او آن ﺗﻮاﻧﺪ دﻳﺪن ﻛﻪ ﻧﻘﺪ روزﮔﺎر او ﺑﻮد و ﻛﻤﺎل ﻛﺎر اوﺳـﺖ و اﮔـﺮ ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﻌﺮ را ﻣﻌﻨﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻳﻠﺶ ﺧﻮاﺳﺖ و دﻳﮕﺮان ﻣﻌﻨﻲ دﻳﮕﺮ وﺿﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ از ﺧﻮد، اﻳﻦ ﻫﻢ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﻛﺴﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺻﻮرت آﻳﻴﻨﻪ، ﺻﻮرت روی ﺻﻴﻘﻞ اﺳﺖ ﻛـﻪ اول آن ﻧﻤﻮد )ﻫﻤﺪاﻧﻲ، 7731: 1/ ﻧﺎﻣﻪ 52، 612(.
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره72، ﺑﻬﺎر 9831 ﻣﺒﺤﺜﻲ ﻛﻪ ﻋﻴﻦاﻟﻘﻀﺎت در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ﻳﻜﻲ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻫﺮﻣﻨﻮﺗﻴﻚ اﺳﺖ؛ وی ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﺎﻣﻼً آﮔﺎه ﺑﻮده ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻓﻬﻢ و ﻟﺬّت راﺑﻄﻪای ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻓﻬﻤﺶ درﺑﺎب ﻣﺴﺌﻠﻪای ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻟﺬّت ﺑﻴﺸﺘﺮی را درﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد.