چکیده:
ﻫﺪف اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻗﻴﻖ و ﻋﻠﻤﻲ آﺛﺎری اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم دهﻧﺎﻣﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ. ﻣﺎ از آﻏﺎز ﺑﺎ دو ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ روﺑﻪرو ﺑﻮدهاﻳﻢ: ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ دهﻧﺎﻣﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟ دوم اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺧﺖ، ﺗﻌﺮﻳﻒ دهﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و درﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ اﻣﻜﺎن ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻮع ادﺑﻲ را دارﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ از ﻋﻮاﻣﻞ روشﻣﺤﻮر ﻧﻘﺪ ﺳﺎﺧﺘﮕﺮا ﺑﻬﺮه ﺑﺮدﻳﻢ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ رﻳﺸﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻳﻦ ﻧﻮع را ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺦﻣﺤﻮر ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎی ﻓﺎرﺳﻲ دﻧﺒﺎل ﻛﺮدﻳﻢ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻫﻤﺰﻣﺎﻧﻲ و درزﻣﺎﻧﻲ. دهﻧﺎﻣﻪ از دﻳﺪ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ، ﻣﻨﻈﻮﻣﻪای اﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ و رواﻳﻲ، ﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﺎﺧﺘﺎر، دو9 ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺜﻨﻮی و ﻏﺰل را ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻛﺮده اﺳﺖ. ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺎﺷﻖ، ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺎ ﻣﻀﻤﻮن ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺸﻮق ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ و ﻣﻌﺸﻮق ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ. اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را ﭘﻴﻜﻲ ﺑﻪﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎره 82، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن9831 ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ. رواﻳﺖ از ﻋﺎﺷﻖﺷﺪن ﻗﻬﺮﻣﺎن آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻛﻨﺸﻬﺎی ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﻨﺶ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ )وﺻﺎل( ﻣﻲرﺳﺪ. از ﺑﻌﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ اﺻﻞ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ، ﻋﺸﺎقﻧﺎﻣﺔ ﻋﺮاﻗﻲ ﺳﺮآﻏﺎز دهﻧﺎﻣﻪﺳﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ، وﻟﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪﻫﺎی آن را ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎی وﻳﺲ و راﻣﻴﻦ و ورﻗﻪ و ﮔﻠﺸﺎه داﻧﺴﺖ. ﻏﻴﺮ از ﻋﺮاﻗﻲ، ﻫﻤﺎم، اوﺣﺪی، اﺑﻦ ﻧﺼﻮح، ﻋﺒﻴﺪ زاﻛﺎﻧﻲ، رﻛﻦ ﺻﺎﻳﻦ ﺳﻤﻨﺎﻧﻲ، ﺷﺎه ﺷﺠﺎع، اﺑﻦﻋﻤﺎد و ﺣﺮﻳﺮی دهﻧﺎﻣﻪ ﺳﺮودهاﻧﺪ.
خلاصه ماشینی:
" در ﺑﺮرﺳﻲ دهﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺎ در ﭘﻲ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی ﻧﻮع ﻛﻮﭼﻜﻲ از رواﻳﺖ ﺑﻮدﻳﻢ ﺗﺎ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﻢ ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎی اﺻﻠﻲ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎی رواﻳﻲ دهﻧﺎﻣﻪای را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ و ﺿﻤﻦ اﻧﺘﺴﺎب اﻳﻦ آﺛﺎر ﺑﻪ اﻟﮕﻮی رواﻳﺘﻲ ﺧﺎص و ردهﺑﻨﺪی در ذﻳﻞ ﻧﻮع ادﺑﻲ دهﻧﺎﻣﻪﺳﺮاﻳﻲ، ﺑﺘﻮان ﻃﻮری آن را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻢ ﺟﺎﻣﻊ و ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺳﺎﺧﺘﺎری- ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ دهﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ادب ﻓﺎرﺳﻲ دﻳﮕﺮ رواﻳﺘﻬﺎ ﺷﻮد.
ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻏﺰﻟﻬﺎ در ﺟﺪول ﺷﻤﺎره 1 آﻣﺪه اﺳﺖ: ﺳﺮودهﺷﺪه ﺑﺮای ﺳﺮاﻳﻨﺪه ﺷﻤﺎره ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎی ادﺑﻲ ﺳﺎل7، ﺷﻤﺎر82، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن9831 ﮔﻠﺸﺎه رﺑﻴﻊ ﺑﻦ ﻋﺪﻧﺎن )رﻗﻴﺐ ورﻗﻪ( ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻏﺰل- ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺠﺮ ﮔﻠﺸﺎه ورﻗﻪ دوﻣﻴﻦ ﻏﺰل- ﻧﺎﻣﻪ ﮔﻠﺸﺎه ورﻗﻪ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻏﺰل- ﻧﺎﻣﻪ رﺟﺰﺧﻮاﻧﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻦ رﺑﻴﻊ ﺑﻦ ﻋﺪﻧﺎن ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻏﺰل- ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮگ ﭘﺪرش ورﻗﻪ ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﻏﺰل- ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺠﺮ ورﻗﻪ ﮔﻠﺸﺎه ﺷﺸﻤﻴﻦ ﻏﺰل- ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺠﺮ ﮔﻠﺸﺎه ورﻗﻪ ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﻏﺰل- ﻧﺎﻣﻪ ﮔﻠﺸﺎه ورﻗﻪ ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ ﻏﺰل- ﻧﺎﻣﻪ ﮔﻠﺸﺎه ورﻗﻪ ﻧﻬﻤﻴﻦ ﻏﺰل- ﻧﺎﻣﻪ ورﻗﻪ ﮔﻠﺸﺎه دﻫﻤﻴﻦ ﻏﺰل- ﻧﺎﻣﻪ ﺟﺪول ﺷﻤﺎره 1 – ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﺎﻣﻪ در ﻣﻨﻈﻮﻣﺔ ورﻗﻪ و ﮔﻠﺸﺎه ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻤﺔ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﻴﻦ ﻋﺎﺷﻖ و ﻣﻌﺸﻮق ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻏﺰل- ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ در اﻳﻦ اﺛﺮ ﺻﺮﻓﺎ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﻃﻮری ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ و ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﻏﺰل- ﻧﺎﻣﻪ رﺟﺰﺧﻮاﻧﻴﻬﺎی ﺧﺎص ﻋﺮﺑﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻦ و ﻣﻮﻳﻪ در ﻣﺮگ ﭘﺪر ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳﺘﺎن اﺳﺖ."