چکیده:
دلیل فطرت یکی از دلایل خداشناسی است که قرآن نیز بر آن تأکید دارد. فطرت دارای گرایشهای متعددی است که یکی از آنها گرایش بهسوی کمال مطلق است. آیات ناظر بر وجود فطرت خداجویی در انسان را میتوان در چهار دسته سامان داد: آیاتی که به راحت بر فطرت دلالت دارد. آیاتی که پیامبران را مذکر معرفی نموده است. آیاتی که بیانگر آن است که دستهای از مشرکان علیرغم باورمندیشان نسبت به خداوند، به شرک ربوبی گرفتار گشتهاند و آیاتی که به بازگویی جریان عالم ذر یا الست مربوط است. برخلاف روش معمول محققان قرآنی در بررسی آیات مربوط به فطرت ـ که به بررسی و تفسیر آیات دسته اول و چهارم بسنده میکنند ـ میبایست همه آیات گروههای چهارگانه فوق مورد توجه قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"و (به خاطر بیاور) زمانی را که پروردگارت از پشت و صلب فرزندان آدم، ذریه آنها را برگرفت؛ و آنها را گواه بر خویشتن ساخت؛ (و فرمود:) «آیا من پروردگار شما نیستم؟» گفتند: «آری، گواهی میدهیم!» (چنین کرد، مبادا) روز رستاخیز بگویید: «ما از این، غافل بودیم؛ (و از پیمان فطری توحید بیخبر ماندیم)!» در ذیل این آیه تفاسیری ذکر شده است؛ از جمله: تفسیر اول: آیه خطاب به فرزندان آدم است، هنگامی که آدم آفریده شد فرزندان آینده او تا آخرین فرد بشر از پشت او به صورت ذراتی بیرون آمدند، آنها دارای عقل و شعور کافی برای شنیدن سخن خدا و پاسخ گفتن بودند، سپس همه این ذرات به صلب آدم بازگشتند و به همین جهت این عالم را «عالم ذر» ذره یا موجودات بسیار ریز و این پیمان را «پیمان الست» مینامند.
آیاتی هم که درباره مشرکان و گفتگوی با آنان درباره «خالق» نازل شده است، نشانگر فطری بودن اعتقاد به خداست؛ زیرا در این آیات به پیامبر میگوید: اگر از بتپرستان سؤال کنی چه کسی زمین، آسمانها، خورشید، ماه و باران را آفریده است؟ به حکم فطرت جواب میدهند خداوند اینها را خلق کرده است.
دسته دوم آیاتی که دلالت میکند که پیامبران «مذکر» بوده و خداشناسی را یادآوری میکردهاند؛ مانند: آیات مواجهه حضرت ابراهیم× با مشرکین یا آیه «فذکر إنما أنت مذکر» گروه سوم آیاتی که از آنها استفاده میشود که مردم وجود خداوند را قبول داشتهاند اما گرفتار شرک ربوبی شدهاند."