چکیده:
مسئلۀ تاریخ زرتشت همواره یکی از موضوعاتی بوده که نظر دانشمندان و شرقشناسان بزرگ را به خود جلب کرده است. عدهای از مستشرقان بر این گماناند که زرتشت در حدود 600 قبل از میلاد ظهور کرده است. برخی دیگر این نظر را رد میکنند و تاریخ حیات او را به زمانی بسیار دورتر میرسانند. دکتر علیرضا شاپور شهبازی این مقاله را بر اساس شواهد تاریخی و تکیه بر مسائل گاهشماری نوشته است. وی در این مقاله، پس از رد نظریههای هرتسفلد، تقیزاده و هنینگ دربارۀ تاریخ 600 قبل از میلاد، نظر خود را بر اساس گاهشماری سنتی زرتشتی ارائه میکند و تاریخ حدود 1000 قبل از میلاد را برای زرتشت در نظر میگیرد. این نوشته مورد توجه ایرانشناس بزرگ ایتالیایی گراردو نیولی قرار گرفته و در کتاب ارزشمند خویش، زمان و زادگاه زرتشت (Zoroaster's Time and Homeland)، نظرات شهبازی را نقد و بررسی کرده است.
خلاصه ماشینی:
"اما دیگران (Taqizadeh, 1947: 1-2, 33 FF) پذیرفتهاند که روحانیان زرتشتی برای خود عصری داشتهاند که از تاریخ معینی در زندگی پیامبرشان شروع شده و تا 258 سال بعد، یعنی تا انهدام امپراتوری هخامنشی و به آتشکشیدن پرسپولیس توسط اسکندر، ادامه یافته است.
32 اظهارات ابننوبخت و بیرونی نشان میدهند که در مورد بیست و پنجمین سال پادشاهی خسرو و همچنین در مورد معنای دقیق عبارت «تا اسکندر» اختلاف نظر وجود داشته است: برخی این را به جلوس فاتح مقدونی بر سلطنت ایران تفسیر کردهاند و بنابراین زرتشت را در 258 سال قبل از جلوس اسکندر قرار دادهاند؛ اما دیگران استدلال آوردهاند که این عبارت به معنای «تا عصری که 18 سال بعد از سقوط امپراتوری ایران شروع شد» است، بنابراین، زرتشت را در 240 سال قبل از جلوس اسکندر قرار میدهند.
لوی و هم سیدحسن تقیزاده تأیید شده است؛ 40 این امر که حداقل به اندازۀ دورۀ پارتها قدمت دارد، همانطور که هرتسفلد نیز اشاره میکند، 41 از روی این حقیقت استنباط میشود که این تاریخ را از ابتدای عصر سلوکیه تخمین زدهاند؛ تاریخی که در ایران در زمان سلوکیان و در نیمۀ اول حکومت پارتیان مورد استفاده بوده است، ولی عموما بعد از آن کمتر استفاده شده است.
شهادت خانتوس نشان میدهد که هنگام حملة خشایارشا ایرانیها میدانستند زرتشت در زمان گذشته ظهور کرده است، و به نظر میرسد که این آگاهی در خوارزم حفظ شده است؛ در آنجا محاسبة تاریخ سیاوش بهعنوان 888 سال «قبل از اسکندر» ظاهرا از محاسبات قبلی به دست آمده است."