چکیده:
ساخت خانه های سنتی با حیاط های زیبا به دلایل گوناگونی همچون: نگرش کمی به مقوله مسکن، رویکرد سودگرایانه نسبت به زمین، عدم توجه به معنا و کیفیت فضایی، و غفلت از تأثیرگذاری محیط بر روان آدمی، مورد کم لطفی و بی توجهی قرار گرفته است. این در حالی است که باور داریم انسان جزئی از طبیعت است و ارتباط نزدیکش با طبیعت، باعث ادامه حیات و دوام زندگی اوست. و این ارتباط ارزشمند، در تعالیم دین اسلام نیز مورد تأکید قرار گرفته است. لذا در این پژوهش، هدف بازشناساندن نقش آب_به عنوان یکی از عناصر طبیعی مهم_از ابعاد گوناگون، در حیاط خانه های سنتی ایران می باشد. آب به عنوان یک عنصر طبیعی، نقش فوق العاده ای در حیات دارد. آب واسطه ای است که فرآیندهای حیات در آن به وقوع می پیوندد. آب توانایی بی نظیری در برانگیختن ذهن انسان دارد و همه انسان ها علاقه ای غریزی نسبت به آب دارند. ساختار کلی مقاله مشتمل بر چهار بخش: بررسی نقش معنایی آب_بررسی نقش کالبدی آب_بررسی نقش کاربردی آب و بررسی نقش منظری آب در حیاط می باشد؛ که درهر کدام از بخش های ذکر شده به تفصیل به بررسی جایگاه آب پرداخته می شود. شاید بتوان مهم ترین نکته به دست آمده از این پژوهش را در عبارت بازگشت به رویکرد انسان_طبیعت_ معماری بیان نمود.ساخت خانه های سنتی با حیاط های زیبا به دلایل گوناگونی همچون: نگرش کمی به مقوله مسکن، رویکرد سودگرایانه نسبت به زمین، عدم توجه به معنا و کیفیت فضایی، و غفلت از تأثیرگذاری محیط بر روان آدمی، مورد کم لطفی و بی توجهی قرار گرفته است. این در حالی است که باور داریم انسان جزئی از طبیعت است و ارتباط نزدیکش با طبیعت، باعث ادامه حیات و دوام زندگی اوست. و این ارتباط ارزشمند، در تعالیم دین اسلام نیز مورد تأکید قرار گرفته است. لذا در این پژوهش، هدف بازشناساندن نقش آب_به عنوان یکی از عناصر طبیعی مهم_از ابعاد گوناگون، در حیاط خانه های سنتی ایران می باشد. آب به عنوان یک عنصر طبیعی، نقش فوق العاده ای در حیات دارد. آب واسطه ای است که فرآیندهای حیات در آن به وقوع می پیوندد. آب توانایی بی نظیری در برانگیختن ذهن انسان دارد و همه انسان ها علاقه ای غریزی نسبت به آب دارند. ساختار کلی مقاله مشتمل بر چهار بخش: بررسی نقش معنایی آب_بررسی نقش کالبدی آب_بررسی نقش کاربردی آب و بررسی نقش منظری آب در حیاط می باشد؛ که درهر کدام از بخش های ذکر شده به تفصیل به بررسی جایگاه آب پرداخته می شود. شاید بتوان مهم ترین نکته به دست آمده از این پژوهش را در عبارت بازگشت به رویکرد انسان_طبیعت_ معماری بیان نمود.
خلاصه ماشینی:
"(ابوضیاء و قزلباش، 1364: 24) حیاط مرکزی که قبل از اسلام به دلایل گوناگون مورد استفاده بود، بعدها به عنوان بیانی از احساس مسلمین نسبت به فضا و به خصوص فضای معنوی، معنا یافته و بعدها در فرهنگ معماری اسلامی از نظر کاربردی و از لحاظ سمبلیک به اوج خود رسیده است.
پس در بیان وحدت و انعکاس آن از طریق مرکزیت، فضاهای پر و خالی هر یک به گونه ای به کیفیات فرمی فضایی، مجهز می شوند و در این میان حیاط های مربع مستطیل شکل، سمبلی از ثبات و پایداری می گردند و زمانی که در مرکز قرار می گیرند به عنوان یک عنصر نظم دهنده به معماری و مکان عمل کرده و قطبی می شوند که فضاهای اطراف را تحت تأثیر خود قرار می دهند.
به تعبیر بورکهارت، طبیعت بهشت ایجاب می کند که مستور و راز آلود باشد؛ به همین ترتیب خانه مسلمان با حیاط مرکزی محصور شده به همراه درختان و آب، مشابه این جهان معنوی است.
در فرهنگ اسلامی حضور آب در حوض و در دل حیاط، به عنوان نماد زندگی، بهشت، پاکی و نشانه زیبایی و آبادانی است و آب گذشته از جنبه مصرفی آن، بیشتر به دلیل جنبه های نمادین آن، مورد استفاده قرار گرفته است.
" (طوفان، 1382: 12) وجود حوض در مرکز حیاط، اشاره بر اهمیت و مرکزیت آب در هستی دارد و به خصوص با انعکاس آبی آسمان در دل خود، آینه تمام نمای هستی را به نمایش می گذارد و گذشته از جنبه تزئینی و مورد استفاده آن، خود مرکزی است که به تناسب و تقارن عناصر اطراف خود دامن می زند."