چکیده:
تمرکز شرایط فرسودگی کالبدی و ضعف حیات اقتصادی ـ اجتماعی محلات فرسوده در غیر از نواحی تاریخی به گونه ای است که در ظاهر امر مداخله حداکثری بدون توجه به حفظ هویت و ارزش های محله ای موجود را توجیه می نماید. اما تجربه ی نوسازی چند سال گذشته نشان می دهد عدم توجه به کیفیت های موجود در شهر می تواند شکست اهداف اصلی را در پی داشته باشد. یکی از اهداف نوسازی شهری در ایران بر اساس سیاست های اخذ شده از برنامه های توسعه شهری دولت و شهرداری ها، حفظ هویت شهر است. اگرچه بحث هویت در مفهوم عام و کلی آن، قدمتی طولانی و هم پای تاریخ تمدن انسان دارد، اما پیشینه این بحث در شهر چندان با سابقه نیست. سهل و ممتنع بودن مفهوم هویت شهر در فرایند شناخت و ادارک، پدیده ای چند بعدی پیش رو قرار می دهد. از آنجا که نظریه منظر، ابعاد مختلف معنایی شهر را مد نظر قرار می دهد، می تواند راه حلی مناسب برای این چالش در نوسازی شهری باشد. لذا این نوشته ضمن پرداختن به مفاهیم نوسازی، هویت، شهر و منظر در صدد است نظریه-ای برای رفع بحران هویت در نوسازی شهری ارائه نماید.
خلاصه ماشینی:
بنابراین سؤال اساسی در نوسازی بافتهای فرسوده شکل میگیرد که چارچوب قابل اتکایی که طرح نوسازی با استفاده از آن بتواند هویت محله را تداوم بخشد، کدام است؟ فرضیه تحقیق در میان نظریات موجود و قابل استناد برای مداخله نوسازانه، نظریه منظر از جمله چارچوبهایی است که دو وجه اساسی معنا و کالبد شهر را مد نظر قرار میدهد.
وسعت زیاد بافتهای فرسوده و جمعیت بالای ساکن در آنها دو شرط اساسی برای انجام نوسازی را تعیین مینماید : اوّل؛ حفظ جمعیت ساکن در بافتهای فرسوده و ناممکن بودن جابجاییهای وسیع جمعیت : تجربههای جهانی و ملی نشان داده است برنامهریزی برای جابجایی ساکنین این نوع بافتها و نوسازی صرف کالبد (که اغلب به منظور جلب منافع اقتصادی و بهرهکشی از زمین ارزان و موقعیت شهری آن صورت میگیرد) نوعی پاک کردن صورت مسئله است؛ زیرا در عمل، محلات و بافتهای فرسوده جدیدی توسط ساکنین رانده شده در گوشه دیگری از شهر سر بر میآورد.
هدف اصلی طرحها در رابطه با این متغیرها را میتوان بهشکل خلاصه چنین بیان کرد : تداوم وجودی فضای کالبدی، به معنای غالب یا دربرگیرنده، بیانگر و نمایشگر نمادها و مفاهیم فرهنگی ویژهای که سبب اصلی توجه به شهر و تضمین حضور ساکنین بومی بافتهای تاریخی در موضع خود آنان میشود [فلامکی، 1384 : 28].
با توجه به این معنای هویت، طرح نوسازی باید مبنای نظری و چارچوبی داشته باشد که در آن کالبد و ساختاری که دیده میشود همراه با جنبههای فرهنگی – اجتماعی نادیدنی هویت شهر بهصورت توامان مورد توجه قرار گیرد و باید در نظر داشت که مقوله هویت در شهر از طریق تجربه زندگی و تعامل انسان با شهر (تاریخ با جغرافیا) است که معنی پیدا میکند.