چکیده:
در سرزمین پهناور ایران باغ هایی وجود دارند که از نقطه نظر هنر و معماری نمونه های با ارزشی تلقی شده و باعث ترویج هنر باغ سازی ایرانی در دیگر سرزمین ها و به خصوص سرزمین های اسلامی شده اند. بسیاری از کتب در خصوص باغ های رسمی ایران نوشته ها و توصیفاتی را به رشته تحریر درآورده اند. اما در لابه لای کتب و مقالات ارایه شده کمتر به چرایی پدید آمدن این باغ ها که اغلب در اقلیم گرم و خشک ایران به وجود آمده، توجه شده است. آیا تنها دلیل ساخت این باغ های زیبا، گریز از گرمای طاقت فرسا بوده و یا اینکه باید به دنبال دلایل دیگری بود. سوال اصلی این تحقیق علل ایجاد باغ های تاریخی ایران است. آیا باغ ها سمبل تفکر دوران خویشند؟ آیا دستور ایجاد باغ ها علل متفاوت دارد؟ سعی در دسته بندی علل پیدایش این نمونه ها از طریق کنکاش در متون قدیم و جدید ضمن پیدا نمودن نقاط کور موجودیت، گامی هرچند کوچک جهت شناخت سیر تحول هنر باغ سازی این خطه می باشد. با مطالعه انجام شده بایسـتی اذعان نمود که همواره روحیه سلاطـین و امرا در ایجـاد این باغ ها به عنوان اندیشه دوران تاثیر بسزائی داشته است. اما در میان مجموعه عوامل شکل دهنده باغ ها عللی همچون ثمره داشتن و ایجاد چشم اندازهای زیبا را می توان از علل عمومی و بعضا مشترک در بسیاری از باغ های تاریخی دانست. در حالی که به تبع سلایق هر دوره بعضی مواقع دلیل اصلی ایجاد باغ عاملی مذهبی، گاهی تفریحی و در بسیاری مواقع علتی سیاسی – حکومتی داشته است
خلاصه ماشینی:
هدف و انگیزه ایجاد باغهای ایرانی در اقلیم گرم و خشک سرزمین ایران وجود باغهای سرسبز و خرم همیشه به عنوان مکانی خنک و آرام جهت آسایش، لذت و تفریح مورد توجه بوده است7.
ولی علاوه بر اینها دلایل ایجاد باغهای ایرانی چند عامل اساسی و مهم بوده که برخی عوامل از جمله علل اقتصادی و علاقه به کشت و زرع و زیباسازی محیط عوامل مشترک در شکلگیری باغها و برخی دیگر از موارد ویژه و اصلی شمرده میشوند که اهم آنها علتهای مذهبی، سیاسی، حکومتی و تفریحی میباشند.
4. ایجاد باغهای دارویی یکی دیگر از ویژگیهای بسیار ممتاز دوران اسلامی باغهای شفابخش میباشند اینگونه باغها به هدف پرورش گل و گیاهان شفابخش ساخته شده و در عین نظم و زیبایی به عنوان باغی مثمر در خدمت لذت و تفریح از دیگر سو در اختیار درمان بیماران بوده است.
21 بنابراین برای شهرهای کوچک چنین باغهایی را میتوان باغهای سکونت گاهی – حکومتی نامید که علت تولید اینگونه باغها را شاید بتوان به خاطر وجود عنصر حیاط و باغ سبز به عنوان واسط بین فضای حکومتی و بخش مسکونی داشت.
"غزاله روحانی" نیز علت ایجاد باغ را چنین بیان میکند : "در برخی از تمدنها علاقه به گل و گیاه باعث احداث باغهای زیبا شده است، اما گاهی اوقات نیز عدهای برای نشان دادن ثروت و قدرت به ساخت باغها اقدام مینمایند" [روحانی،1365 : 50].