چکیده:
از اواخر دهه 1960 میلادی، طراحی پیشتاز به سمتی رفته است که آن را پست مدرن می نامیم. طراحی، معماری و به طور کلی هنر پست مدرن (همانند سایر شاکله های فرهنگی پست مدرن) دارای آنچنان پیچیدگی هایی است که تا به امروز ملاک های صحیحی برای شناسایی، تفکیک و طبقه بندی آثار پست مدرن از آثار مدرن وجود ندارد. در این مقاله با تبیین مبانی نظری نشانه شناسی به عنوان ابزار نقد، برخی مفاهیم و مولفه ها استخراج شده، سپس توسط این مولفه ها، برخی آثار شاخص که توسط طراحان و معماران بنام و داعیه دار پست مدرنیسم طراحی شده اند، مورد بررسی قرار گرفته است. براساس نتایج این پژوهش، نشانه های آثار پست مدرن نسبت به همتایان مدرن خود تغییراتی بنیادی یافته اند که از شاخص ترین آنها می توان اشاره کرد به اینکه در طرح های پست مدرن مجددا از نشانه های شمایلی به وفور استفاده می شود. آثار پست مدرن دلالت های ضمنی فراوان دارند و فرایند نشانه پردازی و دلالت آنها نامحدود است. به علاوه این طراحی از منش همنشینی و جانشینی استفاده می نماید و برای مخاطب ـ به عنوان حلقه اصلی فرایند دلالت ـ امکان تعامل با اثر را فراهم می نماید و بالاخره اینکه طرح های پست مدرن، ادراک احساسی مخاطب را مورد توجه قرار می دهد و کارکرد برتر فرایند ارتباطی آثار پست مدرن، کارکرد عاطفی است.
خلاصه ماشینی:
"این روش بیشتر از آنکه به عنوان روشی برای ایجاد تمایز میان «انواع نشانه» مفید باشد، «روشهای ارتباط» میان حاملهای نشانه و موارد ارجاعی را نشان میدهد"]چندلر،1387: 66[؛ یعنی پيرس در اين تقسيمبندي به نوع رابطه نمود و مصداق توجه نموده است.
اگر در نشانهشناسي از طيف وسيع دانشهايي كه نشانههاي نمايهاي را مورد بررسي قرار ميدهند، چشمپوشي كنيم، خواهيم ديد كه قسمت اعظم نشانهها از اين نوع (نماد) هستند، خود زبان به عنوان بزرگترين نظام نشانهاي منشي كاملاً نمادين دارد ]احمدی،1383: 44[.
به عبارت بهتر، سوسور معنای فرایند ارتباطی زبان را ناشی از کارکرد دیالکتیکی بین یک فرایند ایجابی و یک فرایند سلبی میداند، به این معنی که نشانه از یک سو دلالت خود را از طریق سلب نشانههای دیگر و در روندی افتراقی متمایز میکند، و از سوی دیگر در درون دامنهای که به گونهای سلبی ایجاد شده است به دلالتی ایجابی میرسد ]سجودی،1383: 28[.
تأكيد مدرنیستها بر خلوص فرمها و كاركردي بودن آنها، در واقع تأكيد بر همين رابطه طبيعي بين فرم و مفهوم و به عبارتي دال و مدلول ميباشد، بررسی آثار پستمدرن نشان میدهد كه پستمدرنيسم خود را از انحصار آن خارج نموده است.
شمایل شايد از ديد نشانهشناسي، واضحترين تمايز ميان آثار مدرن و پستمدرن همين بحث نشانههاي شمايلي باشد و اين تنها منحصر به معماري و طراحي نيست و در ساير حوزهها هم به خوبي قابل رؤیت است.
ویژگی اصلی که در همة این آثار نقش پیششرط دارد، نفی فراروایتهای مدرن طراحی، توسط طراحان پستمدرن است.