چکیده:
هدف مقاله جستاری در باب شکل شهر از منظر اندیشه اسلامی است. سوال اصلی مقاله این است که چه مولفه های شکلی و غیر شکلی بر شهر سنتی حاکم است؟ روش کار به مانند روش اندیشمندان اسلامی در تحقیق است. از این رو استناد اصلی در تحقیق، قرآن و روایات و نظر اندیشمندان است که به عنوان معارف پایه و مقبولات در استدلال منطقی و استنتاج سود برده شده است. نتایج، بیانگر آنست که شهر سنتی دارای ارتباطی همه جانبه، زمینی و آسمانی است؛ یعنی زمین، سایه آسمان است. هدف از شهر سنتی، ایجاد بستر مناسب برای هدایت انسان به کمال یعنی همان بندگی است. در سایه بندگی، آرامش قلبی و امنیت برقرار می شود و بستر لازم برای ظهور عدالت به وجود می آید. شکل شهر سنتی به تبعیت از نظم طبیعت و به وجود آمدن نیازهای جدید دایم در حال تغییر و در عین گوناگونی دارای وحدت است. از سویی دیگر مسئولیت پذیری اجزا نسبت به هم باعث شده از طبیعت در شهر سنتی به اندازه و به جا استفاده شود. از آنجایی که هدف شهر سنتی انسان است و انسان دارای روح و جسم است؛ شهر سنتی نیز متناسب با انسان و نیازهای جسمانی و روحانی او شکل می گیرد و بنابر این قبل از برپایی شهر سنتی، بایستی انسان سنتی برپا شود. از این رو هدف در شهر سنتی برپایی کالبد شهر به تنهایی نیست.
خلاصه ماشینی:
روش کار برای تحقیق درباره شکل سنتی شهر و سکونتگاهها از منظر جهانبینی سنتی به دو شیوه میتوان عمل کرد : اول آنکه شهرهای سنتی را که همگان بر سنتی بودن آنها اتفاق نظر دارند، انتخاب و مؤلفههای شکلی این شهرها را شناسایی کرده و سعی در تبیین دیدگاه سنتی در باره شکل شهر کرد.
امنیت مورد اشاره در اندیشه سنتی دارای مراتب است که تمام مراتب در جهت امنیت قلبی انسان است که آرامش و سکون اشاره شده در ابتدای مقاله در اثر این امنیت حاصل میشود.
بر این پایه، اگر سکونتگاههای سنتی بر پایه نظم طبیعت شکل گرفته باشند، میتوان گفت تمام سکونتگاهها و بافتهای روستایی و بومی منحصر به فرد هستند و شبیه کردن یکی به دیگری درست نباشد.
15 این مطلب قابل اطلاق به معماری و شهرسازی متناسب با این اندیشه نیز هست یعنی شهر سنتی در هر لحظه در حال تغییر برای رسیدن به کمال است.
به نظر میرسد مدل تربیتی شهر اسلامی و سنتی بر این پایه درونزا است.
چون هدف مشخص است، تفرقه وجود ندارد و از این رو در شهر سنتی اسلامی بر تمام اجزا وحدت حاکم است.
یکی از مؤلفههای حاکم بر طبیعت وحدت در تمام شئون آنست که اگر در شهر سنتی نمودار شود میتوان گفت که شهر طبیعی یا سنتی است.
از این رو انسان، طبیعت و شهر و معماری موجوداتی خیالی یا بینابینی یا برزخی هستند که در دیدگاه سنتی بین ساختار و نظم آنها تطابق وجود دارد.
در این راستا ایجاد آرامش و امنیت یکی از مؤلفههای غیر شکلی شهر سنتی است.