چکیده:
در برخی جوامع، درخت مورد احترام و پرستش واقع می شده است. درخت در کهن ترین تصویرش، درخت کیهانی غول پیکری است که رمز کیهان و آفرینش است. با توجه به ارتباط تنگاتنگ درخت با زندگی بشر، بسیاری از جوامع حالتی از قداست را برای درخت قایل بودند. رابطه انسان و درخت و قدسیت آن به گونه ای در آمد که زایش انسان را از درخت تصور کردند و این اعتقاد بخشی از مراسم آیینی، جادویی و هنری برخی از اقوام را تحت تاثیر قرار داد. از سوی دیگر، در برخی از تصاویر این درخت است که از بدن انسان روییده است. درخت سخنگو و درخت واق واق از نمونه درختان افسانه ای هستند که در فرهنگ و هنر اسلامی وارد شده اند. اشکال واق واق که توسط نگارگران ایرانی ارائه شده اند، اختلاط و امتزاج ترکیب های تزیینی و تخیلی را به نحو زیبایی به نمایش گذاشته اند. در این مقاله سعی خواهد شد پاسخ هایی برای این سوالات یافته شود : نقطه مشترک درخت و انسان، در اعتقادات و افسانه های ملل چیست؟ چه ارتباطی بین درخت مقدس، درخت زندگی ، درخت سخنگو و نقوش واق وجود دارد؟ فرضیات مطرح : از قابلیت های مشترک بین درخت و انسان می توان باروری، نمو و زایش را عنوان کرد. درخت به مثابه نماد باروری و زایش در کنار انسان مطرح بوده، بنابراین یک ارتباط تنگاتنگی بین این دو موجود وجود دارد که منجر به خلق افسانه های خارق العاده ای شده است. درخت مقدس، درخت زندگی، درخت سخنگو و درخت واق واق با میوه های انسانی و حیوانی نیز با توجه به این موضوع به وجود آمده و در فرایندی منجر به شکل گیری نقش واق شده اند. از اهداف این تحقیق شناخت ارتباط درخت و انسان در تفکرات و باورهای عامه منعکس در ادبیات داستانی و آثار هنری است. در این رابطه تحقیقات نادری در ایران صورت پذیرفته و بیشتر به مبحث نقش واق پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
درخت به مثابه نماد باروری و زایش در کنار انسان مطرح بوده، بنابراین یک ارتباط تنگاتنگی بین این دو موجود وجود دارد که منجر به خلق افسانههای خارقالعادهای شده است.
درخت مقدس، درخت زندگی، درخت سخنگو و درخت واق واق با میوههای انسانی و حیوانی نیز با توجه به این موضوع به وجود آمده و در فرایندی منجر به شکلگیری نقش واق شدهاند.
این پندار که درخت میتواند زاینده انسان باشد دربرخی از فرهنگها با تصویر انسانهایی همراه شد که از درختان آویزان بوده یا به مانند میوههای درختان در لابلای آنها قرار گرفتهاند.
تیرههای مختلف جانوران واقعی همچون بز، شیر، مار و موجودات افسانهای همانند اژدهایان و دیوان، در کنار انواع پرندگان نیز از درخت زاییده میشوند و میتوان آنها را در لابلای شاخ و برگ درختان مشاهده کرد.
توچر (Tucher) از دیگر سیاحان قرن پانزدهم میلادی است که در سال 1481 میلادی، درختی را شرح میدهد که حیوانات مختلفی از آن رشد میکنند، وی با گرفتن سنت و شیوه ژان دو ماندویل1( Mandeville)، آن را به همراه چهارپایانی نشان میدهد که نه تنها بر روی خربزهها بلکه در داخل گلها نیز قرار گرفتهاند.
" این تصویر و نگرش میبایستی توسط داستانها و افسانههای مسلمانان مربوط به درختانی که سرهای زنده تولید میکنند، انتقال داده شده و از قرن هشتم میلادی توسعه یافته باشد"1895:33] .
درخت سخنگو در اینجا با سرهای انسانی و حیوانی با هم تصویر شده است.
این درخت سخنگو با سرهای انسانی تزیین یافته ولی در بین آنها سرهای خروس، بز کوهی، روباه و خرگوش نیز دیده میشود (تصویر 8).
مأخذ : wonders the Waq-waq tree www.