چکیده:
تاکنون منطقه زاگرس مرکزی و به طور اخص استان های ایلام و لرستان از منظرگاه مطالعات باستان شناسی در دوران تاریخی مورد مطالعه جدی قرار نگرفته است. در جریان بررسی باستان شناسانه شهرستان آبدانان از مناطق جنوب استان ایلام و در حاشیه جنوبی کبیر کوه، تعداد51 محوطه و اثر باستانی از دوره های مختلف تاریخی توسط نگارندگان این مقاله شناسایی شد. یکی از مهم ترین این کشفیات، محوطه ای وسیع به نام «جولیان» است. که در طی بررسی های باستان شناسی، بقایای یک شهر با آثار دوره ساسانی و صدر اسلام که در این محل شناسایی و مستند سازی شد. در مرکز این محوطه عظیم تاریخی و مخروبه، بقایای یک چهارطاقی دیده می شود که به صورت ویژه ای قابل بحث است. بنای این آتشکده از گونه آتشکده هایی با دالان طواف در اطراف است که پیرامون آن، راهروهایی وجود دارد. پیشتر نمونه هایی از این آتشکده در غرب ایران از جمله در شیان و میل میلگه در اسلام آباد غرب و همچنین در دیگر مناطق ایران از جمله آتشکده نگار کرمان و فراشبند فارس دیده می شود. علاوه بر این ها، تخت سلیمان آتشکده دیگری با این سبک معماری است که از جمله مهم ترین آتشکده های شناخته شده در جهان به شمار می آید. در این مقاله آتشکده نویافته جولیان برای نخستین بار، معرفی و با دیگر نمونه های مشابه سنجیده و تحلیل شده است. اهمیت موضوع در این است که پلان این آتشکده، موضوع پر چالش نحوه عملکرد این آتشکده ها را مجددا در معرض نقد صاحب نظران خواهد گذاشت.
خلاصه ماشینی:
آنچه تاكنون در ادبيات باستانشناسي ايران با اقبال مواجه شده است، انجام بررسیهای كلي و پهنانگر با در نظر گرفتن جميع دورههای يك محدوده جغرافيايي و يا سياسي است كه عمدتاً این گونه بررسيها به جهت كمبود شديد مطالعات با هدف شناسايي مناطق انجام میشود.
همچنان که در بخش توصيف معماري اشاره شد، پلان چهارطاقی با دالان طواف يکي از سبکهای ويژه معماري مذهبي اين دوران است که خوشبختانه در سالهای اخير چندين نمونه از آن کشف شده است که از آن جمله ميتوان به آتشکدههای شيان [رضواني،1384 : 74]، ميل ميلگه [مرادي، 1388 : 165] و همچنين چن ژيه ايلام [VandenBerghe, 1977, 182-184, fig.
آتشکده مکشوفه در جوليان با توجه به وسعت محوطه عظيم جانب آن و وضعيت خاص معماریش از چند منظر قابل بحث و طرح بود که از جمله آن توجه به منطقه کمتر شناخته شده آبدانان، و ديگر افزودن يک آتشکده جديد به ادبيات باستانشناسي ايران است هرچند توجه به اين مهم ضروري است که مطالعات جوليان در مرحله مقدماتي بوده و مطالب پيش گفته صرفاً حاصل بررسي ميداني نگارندگان مقاله است و اميد میرود تا با کاوشهای گسترده در آينده، اطلاعات جديدي در خصوص جزئيات اين بنا و شهر جوليان بدست آيد.
علاوه بر اين، وجود استقرارهای عظيم دوران ساساني و قرون اوليه اسلامي در منطقه پيشکوه و پشت کوه يعني استانهای کنوني لرستان و ايلام از نکات بسيار مهم در تحليل اين آتشکده و چندين آتشکده شناخته شده ديگر در غرب ايران است.