چکیده:
نظاممندی شهرها را باید مخلوق ساختار ذهنی نظمطلب انسان دانست. در ساماندهی شهرهای امروزی، نظم مبتنی بر «زندگی اجتماعی» به عنوان مفهومی انعطافپذیر و سازگار با حیات جمعی میتواند اساس نظام شهرها قرار گیرد. در چنین نظمی ساختار شهر براساس فضاهای جمعی قوام پیدا میکند. درک جامع از شهر، در قالب دریافت حسی ساختار شهر و فهم نظام ذهنی آن و نیز تفسیر براساس خاطرات جمعی شهروندان، منجر به درک شهر به عنوان یک «ابرمکان» و «ابرخاطره» میشود و در هویت جمعی شهروندان موثر است. برای برقراری نظم ذهنی شهر لازم است عناصر غیر اجتماعی کالبد شهر که از آنها به نام لامکانها یاد میکنیم، شناسایی و با فضاهایی با کارکرد اجتماعی جایگزین شود که قابل ارتقا به مکان منظرین و موثر در هویت جمعی شهر هستند. نوشتار پیش رو، با انتخاب شهر بندر انزلی به عنوان نمونه موردی، به بررسی نظم عینی این شهر و تناقضاتش با نظم ذهنی آن میپردازد. در این میان ابتدا ثابت میشود که ادراک جامع از چیستی این شهر به دلیل تجمع ارکان ساختاری شهر در مرکز آن، در پی ادراک مرکز شهرـ و نه کل آنـ حاصل میشود. سپس با شناسایی فضای لامکان در مرکز شهر و کشف کیفیت نظرگاهی بالقوه آن، پیشنهاد میشود فضای مذکور با تبدیل به نظرگاه در مقیاس میانی، درکی جامع از مرکز شهر انزلیـ به عنوان عصاره شهرـ ارائه کند. در نهایت حفظ عناصر صنعتی باقیمانده در سایت، در حین تبدیل آن به فضای جمعی، به عنوان راهبرد پیشنهادی در طراحی ارائه میشود.
خلاصه ماشینی:
"از لامکان تا نظرگاه در جستجوی هویت «شهر ساحلی» برای انزلی1 سمانه رحمدل، کارشناس ارشد معماری منظر، دانشگاه تهران samaneh_rahmdel@yahoo.
بافت نظامی ـ صنعتی حاشیه کانال انزلی، به عنوان جزئی غیراجتماعی از ساختار شهر، موجب ناهماهنگی در اجزای مرکز شهر و عدم شفافیت در کلیت آن شده و به این دو دلیل، نظم شهر را برهم زده است.
گام سوم : نظرگاه؛ راهکاری با کارکرد دوگانه براساس آنچه تاکنون ذکر شد، ضعف هویت منظر مرکز انزلی در دو مقیاس قابل بررسی است : ـ مقیاس خرد : درونگرایی و ممنوعه بودن بخش نظامیـ صنعتی ساحل کانال انزلی موجب شده مردم هیچ خاطرهای از آن نداشته باشند.
لازم است این بخش در مقیاس یک منطقه شهری بتواند به نقش اجتماعی خویش در قالب ایجاد فضای جمعی کمک کند؛ در عینحال، از امکان بالقوه این بخش به عنوان مفصل اتصالی دو پارة ساحل باید در جهت راهی برای اشراف بر کانال و مرکز شهر استفاده شود.
انتخاب لبه صنعتی انزلی، فضای لامکان کناره ساحل، به عنوان نظرگاه، هم این بافت را از درونگرایی خارج کرده و هم با تبدیل به نظرگاه، از آن به عنوان فضایی برای درک جامع مرکز شهر استفاده میکند.
با توجه به مصوبه مجلس شورای اسلامی مبنی بر خروج پایگاههای نظامی از داخل شهرها، تبدیل محوطه نظامیـ صنعتی به نظرگاه با اتخاذ رویکرد پساصنعتی امکانپذیر است؛ بر این اساس، استفاده از سولهها و فضاهای صنعتی مربوط به کشتیسازی و تبدیل آن به فضاهای جمعی مرتبط با بخشهای تاریخی و نیز بازار روز، میتواند اقدامی مؤثر در پیوند میان بافتهای گوناگون مرکز شهر و دستیابی به نظرگاهی یکپارچه باشد (تصویر 5).
Pic2: A view of Anzali canal in Qajar period, and existence of urban fabric in the edge, Iran."