چکیده:
مقاله حاضر ضمن تعریف واژه «توسل» با تکیه بر قرآن و حدیث و ساختار آن به رویکردهای ساختاری و محتوایی آن در شعر فارسی با تکیه بر اشعار نظامی گنجوی در این زمینه می پردازد. زاویه دید نظامی درتوسلها، انواع توسل؛ توسل به ذات و صفات، توسل مستقیم، غیر مستقیم، لحن توسلهای نظامی، شفاعت و توسل و … در بخشهایی از مقاله تشریح شده است. در مبحث زاویه دید توسلها به اصالت سبکی نظامی در این زمینه اشاره شده است؛ به گونه ای که اثبات شده است که حالت خطابی و زبان دوم شخص مفرد با خداوند و رسول اکرم (ص)، بیشتر در خور توجه نظامی در گفتگوهای توام با توسل بوده است. در بخش انواع توسل، به مساله توسل به ذات الهی و توسل به اسماء و صفات الهی اشاره شده است و در بخش انواع توسل غیر مستقیم به مساله تحیت بدون درخواست و مساله درخواست و تحیت اشاره شده است. لحن و توسل، تضرع در توسلها، لحن متواضعانه نظامی، صمیمیت لحن و… از رویکردهای دیگر مقاله است. به طور کلی مقایسه رویکردهای نظامی و قیاس با رویکردهای اعتقادی با عنایت به شیوه نقد تطبیقی مبتنی بر قرآن و حدیث اساس مقاله حاضر را تشکیل می دهد
خلاصه ماشینی:
(1671) pages 133-136 ) فاتحه فکرت و ختم سخــــن پیش وجـود همــه آینــدگان سابقـه سالار جــهان قـــدم نام خدایست بر او ختم کــن بیــش بقای همـه پاینــدگان مرسله پیونــد گلـوی قلـــم به همین شیوه شاعر درباره خداوند سخن می گوید (مخزن الاسرار ، ص 2) و تا پایان بخش توحید این زاویه دید حاکم است: دل که ز جان نیست پاکی کند رستــه خاک در او دانـه ایست خاک نظامی که به تأیید اوست بـردر او دعـــوی خاکـی کنــد کز گل باغش ارم افسانه ایسـت مزرعه دانه توحیـــد اوســـت (مخزن الاسرار، ص7) این شیوه گزارشی را در بخشهای مربوط به معراج و توحید ، زیاد مشاهده می کنیم: تخته اول کــه الــف نقــش بست بـــر در محجوبــه احمد نشست (مخزن الاسرار، ص 12، نعت رسول اکرم (ص)) نیم شبــی کان ملـــک نیمــروز نــه فــلک از دیـده عماریش کرد کــرد روان مشعــل گیتی فروز زهره و مـه مشعله دار یش کرد (مخزن الاسرار، ص 14، در معراج) شمسه نه مسند هفــت اختـــران احمد مرسل که خرد خاک اوست ختـــم رسل خاتــم پیغمبـــران هر دو جهان بسته فتراک اوست (مخزن الاسرار، ص20، نعت اول) و یا در منظومه اقبال نامه: محمد که بی دعوی تخت و تاج تنش محرم تخـت افلاک بـــود ز شاهان به شمشیر بستد خراج سرش صاحب تاج لولاک بــود (اقبال نامه، ص 7، نعت رسول (ص)) 2-1) نظر به مقدمه بحث و با توجه به سخن صاحب « عناصر داستان» (ص 239 ) در خصوص خطاب دوم شخص می توان گفت: نظامی حدودا 44 درصد از توسلات خمسه راباحالت خطابی گفتگو و دوم شخص مفرد مطرح می کند ؛ به عبارتی نظامی از زاویه دید دانای کل (سوم شخص مفرد) و خطاب دوم شخص با خداوند ، حدودا به صورت مساوی سود جسته است.