چکیده:
قسمت نخست این نوشتار در شماره پیشین فصلنامه «تاریخ در آینه پژوهش» ارائه شد. در
آن جا، کتاب مشاکلة الناس لزمانهم نوشته یعقوبی و نیز نظریه هم شکلی مردم با حاکمان
(مندرج در آن کتاب) شناسایی شد. در شناخت نظریه یعقوبی گفته شد وی بر این باور است
که در هر دوره زمانی، مردم بر اساس آداب، رفتار و گفتار حاکمان، سلوک می کنند و با
آنان، هم شکلی می نمایند. هم چنین گذشت که وی، نظریه خود را با تکیه بر شواهد و
نمونه های تاریخی فراوان به اثبات رسانده است. حال در ادامه نوشتار، نمونه های
تاریخی مورد استناد یعقوبی و نیز دیدگاه های همسو با نظریه او بیان می شود. باید
توجه داشت که دو قسمت نوشتار (در شماره پیشین و شماره حاضر) کاملا به هم مرتبط است.
خلاصه ماشینی:
"او نمونه های تاریخی را براساس ترتیب خلیفه ها، به طور پی در پی ارائه کرده، به گونه ای که ذیل نام هر خلیفه، ویژگی ها و آداب شناخته شده از آن خلیفه - یک یا چند مورد- و نیز هم شکلی مردم با آن موارد را بیان نموده است.
افزون بر سه گونه یاد شده اخیر، گاهی نیز یعقوبی با بیان یک یا چند ویژگی یا رسم از یک خلیفه، اذعان می کند که آن خلیفه برای اولین بار چنان ویژگی یا رسمی را ابداع کرده است که این امر خود، حکایت از آن دارد که بر هر روی، در همان زمان یا در دوران دیگر، آن _______________________________ 2- عنوان یاد شده در این جا، عنوانی فرعی است که ذیل عنوان کلی تر (اثبات نظریه)، یاد شده در قسمت پیشین از این نوشتار جا دارد.
10 در این جا بدون بررسی پند حکیمانه امام علی(علیه السلام) (عبارت دوم) و بدون ارزیابی تفسیر یاد شده از وطواط، باید دانست که عنوان کتاب یعقوبی (مشاکلة الناس لزمانهم) از نظر الفاظ و مفاهیم به پند مزبور بسیار نزدیکی و شباهت دارد.
اما با وجود این، پیداست که تقلید، خود یک اصل عام و فراگیر است و یعقوبی در نگارش کتاب یاد شده، با آن که نسبت به چنان اصلی آشنایی و باور داشته، اما در یک اقدام پژوهش مندانه، به گونه ای خاص و به طرز جزئی عمل کرده و به شباهت یافتن مردم به حاکمان توجه و در این باره، نظریه پردازی کرده است."