چکیده:
نظامی گنجهای (م.۶۰۳ ق) در بیتی از شرفنامه، وقتی از «می» نام میبرد، به منظور روشنکردن معنی کلام و جلوگیری از آمیختگی معنی حقیقی و مجازی می، توضیحاتی ارائه میدهد که در ضمن آن به بیت زیر اشاره میکند:
«گر از می شدم هرگز آلودهجام حلال خدا باد بر من حــــــرام»
از آنجا که در قرآن کریم در چندین آیه، از جمله آیههای ۸۷و۸۸ سورهی مائده تاکید شده که نباید «حلال خدای را بر خود حرام کرد» و با توجه به اینکه نظامی شاعری مسلمان، آشنا به عرفان اسلامی، آگاه و معتقد به مفاهیم قرآنی و فرهنگ اسلامی است، این سوال پیش میآید که منظور نظامی از طرح این مسئله چیست و کلام او از کدام منشا سرچشمه گرفته است؟ پژوهش حاضر میکوشد با بررسی تفسیرهای قرآن کریم، متنهای فقهی و واکاوی متنهای ادب پارسی، به این پرسش و پرسشهای اینچنینی دربارهی این بیت پاسخ دهد. روش این پژوهش توصیفی است و نتایج با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا به شیوهی کتابخانهای و سندکاوی تحلیل میشوند. نتایج بیانگرست که این نظر نظامی با قرآن کریم در تضاد نیست. درواقع در این بیت تکیهکلام سوگندگونهای وجود دارد که از طریق فقهاسلامی در میان ایرانیان، در زمانهای گذشته بهویژه در قرن ششم رواج داشته است و هنوز نمود آن را بهروشنی در برخی از مناطق غرب ایران میتوان دید.
Nezami Gandzhaee (passed away in 1206 CE) uses the word “Wine” in one of the verses of Sharafnameh to give us some
explanation in order to clarify its meaning and to avoid making a mistake between its genuine and figurative meaning and then he
refers to this verse 6 “If I‟e drunk wine, what God has allowed is unlawful to me.” Since it‟ been emphasized in several cases in
Holy Koran, such as Maedeh Sorah, verses 87, 88, that no one must make something unlawful for himself while God has allowed it, also considered that Nezami was a Moslem poet who acquainted with Islamic Mysticism and was a believer in Koran and Islamic
culture. This question arises that what he meant by expressing this issue? In addition, what has been its origin? This study tries to answer this question and similar questions by researching Koran interpretations, religious jurisprudence and investigating Persian Literature.The research method is descriptive and the conclusion will be analyzed by library and documentary researching techniques. The conclusion shows no contrast between Nezami‟s view and Koran verses.In fact, this idea was a catchphrase used for taking an oath; it has been common among Iranian in the sixth century, and still it used in some western parts of Iran.
خلاصه ماشینی:
٦٠٣ ق ) در بيتي از شرفنامه ، وقتي از «مي » نام مي برد، بـه منظـور روشن کردن معني کلام و جلوگيري از آميختگي معني حقيقي و مجازي مي ، توضيحاتي ارائه مي دهد که در ضمن آن به بيت زير اشاره مي کند: «گر از مي شدم هرگز آلوده جام حلال خدا باد بر من حــــــرام » از آنجا که در قرآن کريم در چندين آيه ، از جملـه آيـه هـاي ٨٧و٨٨ سـوره ي مائـده تأکيد شده که نبايد «حلال خداي را بر خود حرام کرد» و بـا توجـه بـه ايـن کـه نظـامي شاعري مسلمان ، آشنا به عرفان اسـلامي ، آگـاه و معتقـد بـه مفـاهيم قرآنـي و فرهنـگ اسلامي است ، اين سؤال پيش مي آيد که منظور نظـامي از طـرح ايـن مسـئله چيسـت و کلام او از کدام منشأ سرچشمه گرفتـه اسـت ؟ پـژوهش حاضـر مـي کوشـد بـا بررسـي تفسيرهاي قرآن کريم ، متن هاي فقهي و واکاوي متن هاي ادب پارسي ، به ايـن پرسـش و پرسش هاي اين چنيني درباره ي اين بيت پاسخ دهد.
يکـي از ايـن بيت ها، بيتي از شرفنامه ي نظامي است که در آن به «حـرام بـودن حـلال خـداي » اشـاره مي کند: گر از مي شدم هرگز آلوده جام حلال خدا باد بر من حرام (نظامي ، ٨٦:١٣٨٦) با توجه به اين که در قرآن کريم (سوره ي مائده ، آيات ٨٧ و٨٨) به روشني تأکيد شده که هيچ کس نمي تواند و نبايد حلال خدا را بر خود حرام کند و با توجه به علم ، فضـل ، زهد و ورع نظامي و آگاهي او از قرآن و معارف اسلامي ، اين پرسش مطرح مي شود کـه «منظور نظامي از حرام کردن حلال خداي بر خود» چيست ؟ پژوهش حاضر بر آن اسـت تا به شيوه ي کيفي ، با استفاده از تکنيک تحليل محتوا به اين پرسش پاسخ دهد.