چکیده:
هنر، عرصه بروز و ظهور مضامین و معانی و آرمان ها است. صور هنرهای گوناگون در هر فرهنگ، از
باورها و آرمان های آن قوم تاثیرپذیرفته است. هنر ایران نیز همواره عرصه بروز و ظهور معانی عالی
و باورهای متعالی بوده است. این باورهای مشترک، شباهت هایی را میان صورت های متفاوت هنری
ایجاد نموده که برگرفته از مضامین حکمت ایرانی- اسلامی است. هنر طراحی فرش و کتاب آرایی یا
تذهیب نیز از این قاعده مستثنی نیست.
در این پژوهش که ب هروش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای صورت گرفته، با
بررسی نمون ههای موردی، اصول مشترک تزیینات و زیباشناسی در فرش و کتاب آرایی دوره اسلامی
مورد مقایسه و بررسی قرارگرفته است.
نتایج پژوهش حاضر نشانگر آن است که حکمت هنر اسلامی، که بر مفاهیمی چون وحدت در کثرت
اشاره دارد، به شیو ههای گوناگون و با بهره گیری از نظم، تعادل، تقارن و اشکال و مفاهیم نمادین
در هنرهای مختلف ایران بازتاب یافته و شباهت هایی را در صورت های متعدد هنری پدیدآورده،
به گونه ای که معنایی واحد در قال بهایی متفاوت حاصل گشته است. این مساله، در مقایسه برخی
هنرهای کاربردی، ب هویژه هنر فرش و کتاب آرایی )تذهیب( ب هصورتی آشکار قابل مشاهده است.
خلاصه ماشینی:
"جانمازی یا سجادهای، یعنی قالیچههایی مخصوص نماز بوده، که در متن آنها نقش محراب، بهعنوان محل اقامه نماز مومنان در نظر گرفته شده و نقوش مورد استفاده در این قالیچهها، با توجه به اندیشه دینی هنرمند انتخاب و اجرا میشده است.
معرفی برخی نمونههای موجود از قالیهای سجادهای دارای آیات قرآنی الف- قالیچه جانمازی (سجادهای) زربفت (از مجموعه فلچر، موزه متروپلیتن نیویورک) این قالیچه جانمازی از گروه قالیهای سجادهای کتیبهدار است که به دو بخش تقسیم شده است، نیمه بالای آن با آیات و اسماء الهی نقش شده و نیمه پایینی آن با نقوشی از چهار اسلیمی ماری، یک گل شاه-عباسی بزرگ در میان اسلیمیها، بندهای ختایی نقش شده است.
در این فرش نیز در کنار آیات و اسماء الهی، در قسمت پایین محراب یک قاب بزرگ به رنگ سرمهای با چنگهای اسلیمی و بندهای ختایی و در دو سوی این قاب دو قندیل بهرنگ سرمهای آورده شده است.
د- قالیچه جانمازی اصفهان یا کاشان متن کرم (از موزه فرش ایران) این قالیچه از گروه قالیهای سجادهای کتیبهدار است که هم اکنون در موزه فرش ایران نگهداری میشود و دارای زمینه کرم و حاشیه سرمهای است.
در دور قاب که زمینهای نارنجی دارد با خط نسخ چنین بر آورده شده: ناد علیا مظهر العجایب تجده عونا لک فی النوائب کل هم و غم سینجلی بولایتک یا علی یا علی یاعلی»(همان،30) (تصویر12) ر -قالیچه جانمازی(از مجموعه موزه فرش ایران ) سر محرابی قالیچه مزین به عبارت زیر است:لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله."