چکیده:
مقصود اصلی این پژوهش، مفهومشناسی تطبیقی «حنفاء» و «صابئین» و بررسی اینکه آیا این دو اصطلاح در قرآن کریم، مفهوم واحدی دارند یا خیر؟ از آنجاییکه جوامع و گروههای دینی مختلفی در عصر نزول قرآن میزیستهاند و بررسی برخی از آنان با مشکلات و پیچیدگیهایی روبهروست، بررسی تطبیقی اصطلاحات استعمالشده در قرآن در این حوزه، میتواند کمک شایانی به رفع این معضلات نماید.روش ما در این پژوهش، روشی توصیفی ـ تحلیلی است و تلاش شده است تا مباحث بر مبنای یک معناشناسی منطقی و اصولی سامان داده شود. حاصل پژوهش نشان میدهد که «حنیف» و «حنفاء» در عرف آیات قرآن، اشاره به گروه خاص و آیین خاص ندارد، بلکه معمولا وصف دین و آیین قرار میگیرد، اما «صابئین» یک گروه دینی خاصی است که در زمرة اهل کتاب قرار دارند. بنابراین، از «حنفاء» متمایز هستند.
The present paper mainly tries to comparatively study the concepts of "Monotheists" and "Sabians" in the Holy Quran and find out whether they are synonym or not. Since different religious societies and groups existed during the revelation of Quran and studying these groups and societies has some problems and complexities، the comparative study of related Quranic terms will be of great help to solve these problems. Using a descriptive-analytical method، the present paper tries to organize the discussions on the basis of a logical and fundamental conceptology. The research findings show that "monotheist" and "monotheists" mentioned in Quranic verses do not refer to a particular group or faith; rather، it is an adjective for religion and faith generally. However، "Sabians" are particular religious groups that are included among the people of book، so they are different from "monotheists".
خلاصه ماشینی:
"به همین دلیل، در دوران جاهلیت به کسانی که «ختنه» نموده و «حج» میگذاردند «حنیف» گفته میشد (ابن منظور، 1414ق، ج9، ص57) و مشرکان نیز با این توهم که بر دین ابراهیم بوده و میراثدار او هستند، خود را «حنفاء» مینامیدند (همان).
گرچه در برخی مصادر تاریخی، به این نکته اشاره شده که «حنفاء» کسانی بودهاند که در عرب جاهلی به پیروی از دین ابراهیم از پرستش بتان کناره میگرفتند و از گوشت قربانی آنان نمیخوردند (جواد علی، 1422ق، ج12، ص28)، اما اصولا قرآن کریم از استعمال واژههای «حنیف» و «حنفاء»، گروه دینی خاصی را مدنظر ندارد؛ چراکه صرفا این واژه را وصفی برای دین یا دینداری میآورد.
عمده دلیل وی بر این مطلب، آن است که مفسران صابئی را خارج شده از دینی به دین دیگر معنا کرده و پیامبر و یارانش را نیز به همین نام مینامیدند و چون حنفا نیز از دین مرسوم زمان خود، یعنی بتپرستی کناره گرفته بودند و قدما صابئین را در زمرة حنفاء محسوب میکردند، پس صابئین همان حنفاء هستند.
بررسیهای ما در مورد شناخت مفهوم «حنیف» و «حنفاء» به این نکته ختم شد که آنان گروه دینی خاصی نبودهند، بلکه اصطلاح مذکور تنها وصفی است که برای «دین» و «مله» در قرآن به کار رفته است.
گرچه این گروه دینی برای عرب عصر نزول شناخته شده بود، اما امروزه تعیین مصداق آنان به شکل قطعی و یقینی کاری است بسیار دشوار، احتمالا آنان همان صابئیانی هستند که خود را منسوب به حضرت یحیی میدانند و در مناطقی از ایران و عراق زندگی میکنند."