چکیده:
معرفت سال بیست و دوم ـ شماره 184 ـ فروردین 1392، 109ـ121بررسی اندیشه سیاسی امام محمد غزالیحیدر فرامرزیچکیدههدف این نوشتار، واکاوی اندیشه سیاسی امام محمد غزالی در چگونگی استفاده از منابع درون دینی برای امکان زیست بهتر جامعه معاصر خویش میباشد. این مقاله به روش تحلیلی و به صورت مطالعه موردی، با استفاده از اسناد، مدارک و منابع موجود، بهویژه کتابهای مهم و اصلی غزالی موضوع را در کانون مطالعه قرار داده است. مهمترین یافتههای پژوهش نشان میدهد که تحلیل اندیشه سیاسی غزالی بر اساس مبانی دینی بدون توجه به کارگزاران چهارگانه سیاست (حاکم، فقیه، عالم و واعظ)، امکانپذیر نیست؛ حاکم و فقیه به کار اصلاح حوزه بیرونی و اجتماعی نخبگان و توده مردم میپردازند. حوزه درونی و خصوصی نخبگان و عوام مردم را به ترتیب علمای آخرت و وعاظ اصلاح میکنند. این عوامل چهارگانه هنگامی در اداره جامعه موفق میشوند که آگاهی از مبانی دین و فلسفه وجودی انسان و جایگاه وی در هستی در بستر تعلیم و تربیت شکل گرفته باشد.
خلاصه ماشینی:
"به این دلیل، هنگامی که از ویژگیها و صفات نظری و عملی حاکم و چگونگی انتخاب آن سخن به میان میآورد یک آرمانگراست؛ چون این موارد در هیچیک از حکام زمانه خود بهطور کامل دیده نمیشود و اما هنگامی که عناصر تلطیفکننده و مهارکننده قدرت نظیر علمای دین، فقها و تعلیم و تربیت را لحاظ میکند و آنها را برای سعادت جامعه و جلوگیری از استبداد ضروری میداند یک واقعگراست (عطارزاده، 1388، ص 77).
از دیدگاه وی، فقیه اگر با تمام وجود وظایف خود را به نحو احسن انجام دهد، تنها میتواند به اصلاح ظاهر عوام و خواص در کنار حاکم بپردازد و زمانی در این کار موفق است که «عابد»، «زاهد»، «عالم به علوم آخرت»، «آگاه به مصالح خلق» و «مرید رضای حقتعالی باشد» (غزالی، 1386الف، ج 1، ص 68).
وی غایت سیاست را تأمین سعادت بشر در دنیا و آخرت میداند و برای علاج فساد قدرت و بازگشت قدرت به مجاری صحیح و اصولی آن، داشتن حاکم حکیم و عادل را کافی نمیداند، بلکه معتقد است باید ساختار جامعه را عادلانه کرد؛ بدینمعنا که نهتنها حاکم باید به یکسری اصول نظری و مبادی اخلاقی پایبند باشد، بلکه در کنار حاکم، باید فقهای ذیصلاح به کار اصلاح ظاهر خواص و عوام بپردازند.
Key words: ultimate aim, happiness, perfection, pleasure, religious government, Imam Khomeini (May God sanctify his spirit) A Review of Sheikh Fazlullāh Noori and Ayatollāh Misbāh's Political Thought about Modern Concepts Abolfazl Zokaii Abstract New definitions of modern concepts entered into the intellectuals' political discourse in Iran with the establishment of the Qajar dynasty and the travel to West by many academic intellectuals and elite of the time."