چکیده:
نظامهای اخلاقی طبقهبندیهای گوناگون از مفاهیم اخلاقی دارند. پرسش این جستار آن است که قرآن کریم چه طبقهبندی از مفاهیم اخلاقی را مطرح میکند؟ در این نوشتار دو اصل بنیادین مطرح شده است که دیگر مفاهیم اخلاقی به آن بازگشت داده میشوند. نخست اصل عدالت است که بسامدی بس متکثر و متنوع در قرآن کریم دارد و از آن تفسیرهای گوناگون شده است. اما به نظر میرسد که عدالت در منطق دینی، بهمعنای آن است که آنچه بر خود نمیپسندی، بر دیگران هم مپسند و با این تفسیر، بسیاری از مفاهیم اخلاقی دیگر را میتوان به «عدالت» بازگرداند.اصل دوم بنیادین، اصل «احسان» است. این اصل مرجع مفاهیم اخلاقی چون عفو، انفاق، ایثار و ... است. در این تفسیر از منطق اخلاقی قرآنی، عدالت و احسان دو مرجع مفاهیم اخلاقیاند. هر چند عدالت کف رفتار اخلاقی را تعریف میکند و احسان، اوج آن را.
Ethical systems have various classifications of ethical concepts. The question raised in this research is “what classification of ethical concept does the Holy Qur’ān bring up?” In this writing، two fundamental principles have been set forth; to which other ethical concepts are referred. The first is the principle of justice، which is very frequently and variously raised in the Holy Qur’ān and various interpretations made of it. However، it seems that justice in religious logic means not to like for others what you do not like for yourself. With this interpretation، many other ethical concepts can be referred to “justice”.
The second fundamental principle is the principle of “benevolence”. This principle is the reference for such ethical concepts as forgiveness، expenditure for charity (infāq)، altruism، etc. In this interpretation of the ethical logic of the Qur’ān، two references for ethical concepts are justice and benevolence. Nonetheless، justice defines the base of ethical behavior and benevolence its peak.
خلاصه ماشینی:
"اما به نظر میرسد که عدالت در منطق دینی، بهمعنای آن است که آنچه بر خود نمیپسندی، بر دیگران هم مپسند و با این تفسیر، بسیاری از مفاهیم اخلاقی دیگر را میتوان به «عدالت» بازگرداند.
در این جستار، مجال و فرصت پرداخت به آیات فوق نیست، اما در مجموع میتوان هم از آیات دسته نخست (که تصویری کلی از جایگاه عدالت در قوانین حقوقی و اخلاقی قرآن ارائه میکنند)، و هم از آیات دسته دوم (که مصادیقی از اصل کلی را برمیشمرند)، چونان نتیجهای را دور از ارزیابی قرار نداد که در نگرش قرآنی، «عدالت» روح قوانین حقوقی ـ اخلاقی است (بایدها و نبایدهای تکلیفی و ارزشی).
(رک: جان رالز، نظریه عدالت) در پرتو نکات یاد شده میتوان نتایج زیر را دریافت: نخست آنکه «عدالت» در ادبیات قرآنی، بسامدی فراوان و مورد تأکید دارد و این مفهوم، در تکوین و تشریع مورد اهتمام ویژه است و فلسفه بعثت و شریعت معرفی شده، بسیاری از قوانین حقوقی ـ اخلاقی با اصل عدالت توجیه و تقیید خورده است.
اما سخن اصلی آن است که چه ادله و شواهدی را میتوان به سود تفسیر دوم ارائه کرد؟ و آیا میتوان «احسان» را در این آیه شریفه، بهمعنای بخشش کردن دانست؟ در پاسخ به پرسش فوق، چند شاهد ارائه میشود: نخست آنکه برداشت برخی از مفسران نامی چونان بوده است.
(مصطفوی، 4/92) با تفسیر یاد شده از رحمت میتوان دریافت که قرآن کریم مدل جامعه مطلوب دینی را صرفا جامعهای عادلانه نمیداند، بلکه جامعهای است که عدالت را در کنار رحمت و محبت اراده کند."