چکیده:
هدف این پژوهش بررسی مبانی، اصول و روشهای تربیت اخلاقی در سیره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) است. نوع این پژوهش کیفی است. برای رسیدن به هدف پژوهش از روش تحلیلی ـ اسنادی استفاده شده است. به منظور جمع آوری اطلاعات در مورد عوامل پژوهش یعنی اخلاق، تربیت اخلاقی، سیره پیامبر و اهل بیت، اصول، مبانی و روشهای تربیت اخلاقی از تمام کتابهای روایی، تاریخی و پژوهشها در این زمینه بهره گرفته شده است؛ بدین معنی که ابتدا به شناسایی و گردآوری منابع مورد نیاز همراه با فیش برداری و ثبت موضوعات مورد نظر پرداخته شد؛ .سپس داده ها طبقه بندی و در نهایت مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها حاکی است که در سیره پیامبر(ص) و اهل بیت (ع) سه مبنا استنباط، و از هر مبنا یک اصل و از هر اصل دو روش استخراج شده است که جداگانه به آنها پرداخته شد. مبنای اول هماهنگی عقل و وحی است. اصل ناظر بر این مبنا تعامل تفکر اخلاقی و تعبد اخلاقی است و روشهای ناظر بر این اصل نیز تبیین ارزشهای اخلاقی و مبارزه با هوای نفس است. مبنای دوم هماهنگی دین و اخلاق است. اصل ناظر بر این مبنا درهم تنیدگی تربیت اخلاقی و تربیت دینی است و روشهای ناظر بر این اصل پاک کردن محیط مظاهر فساد و امر به معروف و نهی از منکر (ایجاد فضای اخلاقی) است. سومین مبنا هماهنگی حسن فعلی و حسن فاعلی است. اصل ناظر بر این مبنا تعامل انگیزه و عمل است و روشهای ناظر بر این اصل تحریک ایمان و اعتقادات دینی متربیان و پرورش میل و اشتیاق در به دست آوردن فضیلتها و توانایی مخالفت با رذیلتهاست.
خلاصه ماشینی:
یافتههای پژوهش در سیره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) تربیت اخلاقی به معنای مجموعه اقداماتی است که به منظور آموزش اصول و پرورش فضیلت های اخلاقی و فاصله گرفتن از رذیلت صورت می گیرد؛ از این رو این اقدامات عمدتا ماهیتی توحیدی دارد و در سامان دادن به رابطۀ انسان با خداوند متعال مؤثر است؛ چرا که وقتی رابطۀ انسان با خداوند اصلاح شود، زندگی دنیوی و اخروی انسان نیز اصلاح خواهد شد (طباطبائی، 1375: 213).
به این روایت توجه شود: امام صادق(ع) در حدیثی طولانی میفرماید: «اول و اصل و مایه تقویت و آبادانی هرچیزکه انسان بی آن از هیچ چیز سود نمی برد، عقل است که درک میکند آفرینندۀ خود را و اینکه خودشان آفریده شده اند و اینکه خداوند مدیر آنان نیکو را از زشت باز میشناسد و در مییابد که تاریکی در جهل و روشنایی در علم ریشه دارد؛ این چیزی است که عقل آنها را به آن راهنمایی کرده است به امام گفته شد: آیا بندگان خداوند می توانند به عقل بسنده کنند؟ امام(ع) فرمود: عاقل یا راهنمایی عقل که خداوند آن را مایۀ قوام و زینت و هدایت او قرارداده است، در مییابد که خداوند حق است و تنها او پروردگار اوست و در مییابد که آفرینندۀ او محبت و کراهتی و طاعت و معصیتی دارد؛ پس عقلش او را به این راهنمایی می کند و می داند که جز با علم و جستجو به آنها پی نمی برد و می داند که اگر با علم به اراده و کراهت و طاعت و معصیت خداوند پی نبرد، از عقلش نیز سودی نمی برد؛ از این رو، جستجوی علم و ادب که جز به آنها برپا نیست برعاقل لازم است» (کلینی، 1365، ج 1: 29).