چکیده:
تحلیل هندسه معرفتی ابن عربی، در محورهای متعددی از قبیل: تبیین نظریه تفسیر محی الدین، آرای عرفانی، آرای فلسفی، علوم قرآنی، آرای فقهی، مبانی انسان شناسی و غیره کاربرد فراوان دارد. این تحقیق درصدد بررسی دیدگاه های معرفت شناسی ابن عربی در سه محور شریعت، شهود و عقل است. او شریعت را رکن رکین و ملاک صحت وسقم هر معرفتی می داند. از دیدگاه او کشف، یکی از منابع معرفتی است که در شرایط خاص و در محور های متعدد مورد استفاده قرار می گیرد. در تبیین مبانی هستی شناسی، مبانی انسان شناسی، معانی حروف، کلمات و جملات قرآنی می توان از کشف بهره برد. او از عقل به عنوان ابزار معرفتی در فهم آیات الهی و جهت درک مبانی هستی شناسی استفاده می کند؛ تا جایی که اگر عقل دارای مواد صحیح و صورت های صحیح ادراکی باشد و در مرز خویش یعنی ادراکات طور عقل باشد، قابل اعتماد است و در ماورای ادارکات طور عقل دارای اعتباری نیست.
خلاصه ماشینی:
او از عقل بهعنوان ابزار معرفتی در فهم آیات الهی و جهت درک مبانی هستیشناسی استفاده میکند؛ تا جاییکه اگر عقل دارای مواد صحیح و صورتهای صحیح ادراکی باشد و در مرز خویش یعنی ادراکات طور عقل باشد، قابل اعتماد است و در ماورای ادارکات طور عقل دارای اعتباری نیست.
» (ابنعربی، بیتا: 3 / 8) با توجه به این سخن باید گفت، ابنعربی شریعت را ملاک سنجش هر معرفتی دانسته و خود را ملتزمترین فرد به شریعت میداند؛ و التزام به آرای شهودی، براساس طرح حجیت شهود ازطرف شریعت است.
(همو، 1370: 6) محیالدین درمورد فنا بهعنوان یکی از علل درک شهودی مینویسد: در حالت فنا، چنانچه انسان چیزی بیابد، همان مطلوب است و راه ورودی برای ابلیس باقی نمیماند.
(همو، بیتا: 3 / 200) اگرچه محیالدین جایگاه عقل را در معرفت الهی محفوظ میداند و به کاربری آن در محدوده خویش معترف است، ولی باور دارد که در نوعی از معارف عقل از کاربری لازم برخوردار نبوده، و در آنجا تنها شهود از کاربری لازم برخوردار است.
(همان: 1 / 163) بر این اساس ابنعربی معتقد به حجیت شهود با شرایط خاصی که برای آن برمیشمارد، در درک معانی تفسیری قرآن مجید است.
(همان: 239) با توجه به عملکرد ابنعربی در دو ناحیه تفسیر و تأویل، این امر روشن میگردد که او معتقد است ادراکات شهودی در درک معانی آیات الهی در دو محور تفسیر و تأویل نقشآفرین است.