چکیده:
بازشناسی تفاسیر در حوزه روششناسی، ضرورت اجتنابناپذیر مطالعات جدید قرآنی است. توجه به ابعاد مختلف روششناسی تفسیر جهت دستیابی به روش صحیح تفسیر قرآن و نیز طبقهبندی تفاسیر بر مبنای معیارهای روششناسانه الزامهای روششناسی تفاسیر را بیش از پیش نمایان میسازد. اصلیترین پرسشهای مطرح در این دانش را میتوان چنین برشمرد: چه راههایی برای شناخت قرآن وجود دارد؟ تفسیر چه نوع شناختی است؟ نسبت تفسیر با این گونههای شناخت چیست؟ در همین راستا محققان علوم قرآنی به تعریف گونههایی از شناخت قرآن از قبیل شناخت ترجمهای، تفسیری، تأویلی، بطنی، اشراقی، شهودی، تنزیلی، ابتدائی، مصداقی پرداختهاند.در این پژوهش تفسیر «اطیبالبیان فی تفسیر القرآن» اثر آیتالله سید عبدالحسین طیب از مفسران معاصر تشیع که در 14 مجلد به نگارش درآمده، بر مبنای معیارها و تئوریهای روششناسی بررسی گردیده است. اهمیت این پژوهش در قابلیتسازی سنجش تفسیر «اطیبالبیان» با استفاده از ملاکهای تعریف شده در علم روششناسی تفسیر قرآن بوده تا میزان تعهد مفسر به روش مورد نظر خویش و تغییر یا عدم تغییر آن را در سراسر این تفسیر نمایان سازد.
خلاصه ماشینی:
"مفسر محترم ذیل آیة «و لهم عذاب عظیم» به بحث خلود در عذاب با محوریت آیات قرآن، روایات، و عقل پرداخته (همو، 283-294) و به رد نظر منکران خلود در عذاب نیز اشاره دارد (همو، 294-302)، ایشان به صورت مکرر بیان نموده که خلود از ضروریات دین بوده و منکر آن کافر است (طیب، 1366، ج 6: 197 و 289؛ ج 7: 127؛ ج 9: 67 و 246 و 122؛ ج 11: 346) و کسی که یکی از ضروریات دین یا مذهب را منکر باشد، مرتد است (طیب، 1366، ج 12: 184)، ولی در بیانی دیگر آورده است که از ضروریات دین و مذهب، عدم خلود مومن در عذاب است، اگرچه گناهانش بقدر کوهها و دریاها و ستارگان و ریگهای بیابان باشد، پس از مدتی نجات پیدا میکند (طیب، 1366، ج 9: 94) ایشان، تألیف دیگر خویش در کلام اسلامی؛ «کلم الطیب» را، بهعنوان مکمل مباحث تفسیری خویش میشناسد و در جایجای این تفسیر، بسیاری از مباحث مفصل و مشروح را به آن کتاب، ارجاع میدهد.
این مفسر عالی مقام، با توجه به مبنا بودن قطع و یقین در تفسیر آیات، همواره با تمرکزی خاص منطبق بر معیارهای خویش، که در مقدمه تفسیر، بدان اشاره داشته حرکت مینماید و چنانچه در بیان کلیه آیات به روش خود در ارجاع به روایات عمل ننموده، به دلیل عدم وجود روایت در آن موضوعات و بابهاست اما با توجه به گوناگونی موضوعات آیات قرآن و نیز لزوم رعایت تناسب روشهای بیان شده در روششناسی تفسیر قرآن، با موضوعات متنوع، نمیتوان روش واحدی را برای تفسیر همة آیات قرآن ارائه نمود، و نیز البته ابزارهایی که برای فهم همة عوامل مؤثر در شکلگیری معنای متن، لازم است، گاه وجود ندارد مانند لحن کلام و یا اینکه ناقص است مانند شأن نزولها، و بر این اساس روشی که مفسر محترم در تفسیر خود بکار گرفته است، با توجه به همین عناصر موجود، متفاوت بوده و شرح و اجمالهای تفسیر نیز، متفاوت است و به همین جهت ایشان در برخی آیات به شناخت ترجمهای بسنده نموده است."