خلاصة:
عبهرالعاشقین نوشتة روزبهان بقلی، عارف بزرگ سدۀ ششم، یکی از مهمترین آثار عرفانی فارسی است که از نگاه آموزههای عرفانی و نثر فارسی جایگاه شایانی دارد. این کتاب در سال 1337 به همّت هانری کربن و محمّد معین، بر پایۀ دو نسخۀ ناقص و پرغلط تصحیح و منتشر شد و با وجود تصحیح دیگری به کوشش جواد نوربخش، تا امروز همین تصحیح موردتوجّه پژوهشگران بوده و بیشتر کارهایی که بر بنیاد این کتاب انجام گرفته، بر پایۀ همین تصحیح بوده است. پژوهش حاضر نشان میدهد که این تصحیح در چه پایه و مایهای است و صحّت و اعتبار آن چه اندازه است؟ بدینمنظور، به شیوۀ تحلیلی و توصیفی و بر بنیاد بایستگیهای تصحیح خوب، این تصحیح را بررسیده و با مقایسۀ آن با نسخ تازهای که در دسترس مصحّحان نبوده است، به این نتیجه رسیدهایم که این تصحیح با همة کوششهای مصحّحان، به دلیل نبود نسخههای صحیح و بدخوانیهای فراوان، دستخوش افتادگیهای بسیار، افزودگیهای نابهجا، کژخوانیهای فراوان و ... است و نیز فقدان تعلیقات و توضیحاتی برای حل دشواریها، ذکرنکردن منابع اقوال و اشعار منقول در متن و نداشتن فهرستهای کارگشا، ازجمله ایرادها و کمبودهای دیگری است که تصحیح علمی تازهای از این متن مهم را ضروری میسازد.
ملخص الجهاز:
اين گونه افتادگيها بيشتر از اين روي پيش ميآيد که گاه واژه اي يکسان در دو سطر پياپي يا ناپياپي تکرار ميشود و کاتب با خطاي ديد نگاهش به جاي کلمه اي در سطر بالا، به همان کلمه در سطر پائين تر ميافتد و نادانسته يک يا چند سطر را از قلم مياندازد؛ نمونه ها: - پس از عبارت «از روي زهد، پردٔە شرم برگرفتم و به زبان لال او را ميگفتم : برتــر از جوهـــري و از عـــرضي جملـــۀ کــاينات را غــــرضــــي عرش و فرشت ســراي و بارگـه است آفـرينش تـــو را چــو کارگـه است » (همان : ٦) پيش از بيت ها، سطرهاي زير که در همۀ دست نوشته هاي ديگر آمده است ، از نسخه )B( و در پي، از متن چاپي افتاده است : «اي ايــزدت ســـرشتــه ز نـــــور و اي ز عکس رخ تو ديـــو چــو حــور اي زمان از تـــــو عيــــد و آدينـــه و اي زميـــن از رخ تــــــو آيينــــه ناگاه به رعنايي بر من التفات کرد و گفت : آه توبه بشکستي و دَرِ صومعه در بستي، از سَرِ وََله اين خسته دل گفت : در پنهان خانۀ ازل چون تو عروسي گُم کرده بودم که سرمايۀ کوَنين و پيرايۀ عاَلمَين بود در اين ويرانه ، نه از راه تناسخ بل که از راه تجلّي فعل باز يافتم و گفتم » (بقلي شيرازي، ١٣٦٦: ٦).