خلاصة:
دیدگاههایی که شاعران هر دوره دربارة تعریف شعر ارائه میکنند، روشنگر ویژگیهای نوع شعری است که در آن دوره مقبول طبع آنان قرار میگرفته است. مجموع این دیدگاهها بهطورکلّی میتواند به لحاظ نظری تعریف شعر مطلوب را در هر عصری برای ما روشن سازد؛ ازاینرو، میتوانیم از این دیدگاهها به «نظریّة ادبی» آن عصر یا دوره تعبیر کنیم. شاعران عصر صفوی و بهویژه برجستهترین آنها، یعنی صائب تبریزی نیز دیدگاههایی دربارة شعر در اشعارشان مطرح کرده و تعریفی متفاوت با دورههای پیشین از شعر ارائه کردهاند. مقالة حاضر سعی دارد با جستوجو در اشعار شاعران برجستة عصر صفوی و با کمکگرفتن از شعر این شاعران، ویژگیهای نظریّة شعری این عصر را بررسی و تبیین کند و جنبههای آن را بکاود. در این پژوهش تأکید عمده بر شعر صائب بوده است؛ زیرا برجستهترین شاعر سبک هندی است. بررسی حاضر به این نتیجه دست مییابد که تعریف شاعران از نوع شعر مطلوب در این عصر با تعریف آن در دورههای قبلی کاملاً متفاوت است. معنی و مضمون بیگانه، بهعنوان مهمترین عنصر اصلی در تعریف و ارزیابی شعر مطرح میشود که رعایتنکردن آن عدم پذیرش و مقبولیّت شعر را از سوی شاعران در پی دارد.
ملخص الجهاز:
در واقع ، با تأمّل در اين ابيات ميتوان به دو نکتۀ مهم دست يافت : نخست ، نوع شعري که در هر دوره مطلوب بوده است ؛ به اين معني که شاعران هر دوره چه نوع مضمون و محتوايي را در شعرشان ميپسنديدند و به لحاظ مسايل بلاغي و غيره نيز شعر مطلوب چه کيفيّتي بايد ميداشت ؛ دوم اينکه آيا خود شاعر در اشعارش توانسته است به گفته ها و عقيده هاي خود دربارٔە شعر مطلوب جامۀ عمل بپوشاند؟ بررسي بيت هايي که دربردارندٔە چنين نکته هايي هستند، موارد مهمّي را در حوزٔە نقد ادبي و سبک شناسي هر دوره براي ما روشن خواهد ساخت .
در زمينۀ پيشينۀ اين پژوهش به دو کتاب ميتوان اشاره کرد؛ محمّدي در کتاب معني بيگانه ؛ نقد و تحليل شعر صائب و سبک هندي، آراي تذکره نويسان عصر صفوي و بعد از آن و ويژگيهاي شعري و نوع شعر مطلوب را در اين دوره بررسي کرده و به اين نتيجه دست يافته است که بيشتر تذکره نويسان دربارٔە شاعران و شعر آنها بيطرفانه و از روي انصاف قضاوت نميکردند و در نقد شاعر و تحليل شعرهاي او در بسياري موارد حب و بغض هاي خود را دخالت ميدادند (محمّدي ،١٣٧٤: ١٦).
٣. نتيجه از مجموع آنچه گفته شد، معلوم ميشود که شاعران سبک هندي گاه در اشعارشان ديدگاه ها و آراي خود را دربارٔە شعر مطلوب ، ويژگيهاي شاعر خوب و مسايل فنّي و بلاغي آن و همچنين لفظ و معني بيان داشته اند؛ بنابراين ، ميتوانيم با بررسي اين ابيات به ديدگاه شاعران در اين موارد دست يابيم .