خلاصة:
قصاید فنّی از هنریترین قصاید زبان فارسی بشمارند و در آنها اغلب صنایع و فنون ادبی درج شده است. این قصاید ضمن نمود هنر شعری شاعران، از گنجینههای ماندگار فنون ادبی محسوب میشوند؛ از طریق این قصاید در زمانهایی خاص، گسترش فنون ادبی و ایجاد رغبت رقابت و در نتیجه حفظ و ترویج فنون ادبی، میسّر شده است. سهم پیشروان این فنون ادبی و سپس پیروان آنها در آفرینش این هنر زبانی و شعری بر کسی پوشیده نیست. چنانچه به کتابهای فنون ادبیگذشته توجه شود، اغلب نمونههای شعری، از این قصاید بر گرفته شدهاند امّا از حیث تحوّل و تطبیق کمتر به این قصاید پرداخته شده است. تحقیق و تتبّعی که میتواند به غنای بیشتر ادبی منجر شود. این مقاله میکوشد که از میان قصیدهپردازان پیشرو و پیرو، سلمان ساوجی و حافظ علی بن نور را مورد بررسی قرار دهد و دو قصیده پر فنّ آنها را از حیث کمّی و کیفی تطبیق نماید.
ملخص الجهاز:
کلمات کلیدی: فنون ادبی، قصاید مصنوع ، زحاف ، بحر، سلمان ساوجی، حافظ علی بن نور مقدمه : قصاید فنی گونه ای از قصاید بوده اند که در سرایش آنها شاعر دانشهای بدیعی و عروضی دوران خود را بکار میگرفته است ؛ در اینگونه قصاید مجموعه ای از صناعات ادبی و اوزان و دوایر عروض – به تکلف - گنجانده میشده است ؛ تکلف شاعر در خلق چنین قصایدی موجب شده است این اشعار از مفاهیم بلند شاعرانه تهی باشند و قصاید مصنوع بیشتر ارزش بدیعی و عروضی داشته باشند تا معنایی و محتوایی.
در این قصاید شاعران مقلد – برای نشان دادن قدرت و قوت شاعری، در خلق قصاید بدیعی- با تقلید از گذشتگان ، همواره بر آن بوده اند که خود را برتر و قویتر از گذشتگان نمایند؛ اینان همواره در گونه های مختلف این فن ، فنون ادبی بیشتری میافریدند و از حیث کمی و گسترش ابیات نیز از گذشتگان سبقت میگرفتند (مراجعه شود به نسخه خطی شماره ۱۳۰ و ۲۱۲۹ مجلس ).
( مراجعه به نسخة خطی شماره ۲۱۲۹ مجلس شورای اسلامی) فنون شعری در دو قصیده : بخش صناعات ادبی مهمترین مبحث قصاید فنی است ؛ این بخش بهمراه بحور عروضی بعنوان دو عنصر اصلی در ساخت اینگونه اشعار محسوب میگردند؛ چنانکه در جدول مقایسه ای زیر مشخص است سهم حافظ علی بن نور در این مورد نسبت به سلمان ساوجی بیشتر است .