خلاصة:
هدف از پژوهش حاضر، بررسی خاستگاه ضعف ارادۀ آدمی و روشهای اصلاح آن بر اساس قرآن کریم است. پژوهش از نظر هدف، کاربردی با رویکرد کیفی و روش آن تحلیلی_ استنتاجی و نمونهگیری به صورت هدفمند است. برای جمعآوری اطلاعات از روش مرور نظاممند و از ابزار فیشبرداری استفاده شده است. انسان بر اساس اراده میتواند آیندهای سعادتبخش یا شقاوتآلود برای خود رقم بزند؛ ولی در عین آزادی برای تربیت خویش، با برخی محدودیتها روبهروست. ضعف ارادۀ آدمی یکی از مهمترین محدودیتهایی است که مانع به مقصد رسیدن یا باعث کندی حرکت میشود؛ چنانکه زمینهساز بروز گناه، افعال ناپسند و شکلگیری ارادۀ شیطان در انسان میشود. اصل بهدستآمده برای اصلاح ضعف یادشده، تقوا و تزکیه با تکیه بر تقوای حضور است. بر اساس نتایج پژوهش، روشهای سازندۀ برگرفته از آیات قرآن برای اصلاح این ضعفها عبارتاند از: تأسّی محب از محبوب، تحریک انگیزههای ایمانی و تقویت خداخواهی، تقوا و تزکیه، خودپایشی و خودکنترلی.
This study aim is to investigate the origin of the human will weakness and its correction methods based on the Holy Qur’an. The research is practical in terms of purpose with qualitative approach and analytical-inferential method as well as targeted sampling. To collect information, a systematic review method and a survey tool have been used. Based on his will, man can create a prosperous or miserable future for himself; but he faces some limitations while he has the freedom to educate himself. Man's will weakness is one of the most important limitations that prevent or slow down reaching the destination; as it provides the ground for sin, indecent actions and Satan's will formation. The principle to correct the aforementioned weakness is piety and cultivation based on the piety of presence. Based on the results, the constructive methods taken from the Qur'an verses to correct these weaknesses are: taking the role model of the lover from the beloved, stimulating religious motivations and strengthening godliness, piety and refinement, self-monitoring and self-control.The principle obtained to correct the mentioned weakness is piety and cultivation based on the piety of presence. According to the results of the research, the constructive methods taken from the verses of the Qur'an to correct these weaknesses are: establishment and companionship of the beloved of/with the beloved, stimulation of motivation faith and strengthening godliness, piety and cultivation, self-monitoring and self-control.
ملخص الجهاز:
مسکویه کمال و سعادت انسان را در پرتو اراده ممکن میداند و معتقد است که «وجود جوهر انسان به قدرت خالق آن وابسته است؛ اما نیکو ساختن این جوهر به انسان واگذار شده و به ارادۀ او بستگی دارد» (همان، 56_57)؛ ازاینرو او اختیار انسان را منشأ فضیلت و رذیلت و سعادت و شقاوت میداند: «بنگر که نَفْس خود را در چه موضعی قرار میدهی و در کدامیک از منازلی که خداوند برای موجودات ترتیب داده، دوست داری منزل کنی.
پیشینۀ پژوهش دربارۀ حوزۀ اراده و ضعف آن، پژوهشهای ذیل صورت گرفته است: گودرزی (1400) در مقالهای با عنوان «بررسی موانع آزادی انسان از منظر قرآن کریم» بیان میکند موانعی که بر سر راه آزادی انسان برای انجام افعال ارادی قرار دارند، عبارتاند از: ترس از غیر خدا، پایبندی کورکورانه به سنّتهای خانوادگی، تبعیت چشمبسته از خواص و بزرگان، پیروی از ظن و گمان، بیتقوایی، هواپرستی، فقدان برهان و منطق، دنیازدگی و رفاهطلبی، پیروی از شیطان، خودسانسوری و نداشتن روحیۀ پرسشگری، سیاستزدگی و امنیتی شدن فضای جامعه، استکبار و غرور و مجادلۀ غیرسازنده.
پژوهشهایی نیز که با هدف شناخت انسان بر اساس قرآن کریم صورت گرفته، تنها با رویکرد توصیفی _ تحلیلی به جزئی از آدمی پرداخته و نگاه جامع و کامل به انسان و ضعف ارادۀ او برای استخراج اصول و روشهای تربیتی به منظور اصلاح و یا رفع این ضعفها، با رویکرد استنتاجی را نادیده گرفتهاند.