خلاصة:
از نظر الیوت بسیاری از شاعران مفهوم آزادی در شعر فارسی را به درستی درک نکردهاند؛به این معنا که در نظر این دسته از شاعران،تنها و مهمترین ویژگی شعر آزاد، نبود قافیه،وزن،و یا دیگر عناصر انسجام بخش شعر سنتی است.این در حالی است که در نظر الیوت هیچ شعری نمیتواند آزاد باشد،زیرا گرچه شعر آزاد از ادات متعارف شعر سنتی بی بهره است.اما،برای اجتناب از هم گسیختگی ناگریز باید از تکنیکهایی جایگزینی همچون هم آوایی،تکرار واژگان،و مکث سود جوید و هماهنگی و نظمی زیر بنایی و کلی را به نکایش بگذارد.از اینروست که سرودن شعر آزاد به هیچوجه آسانتر از سرودن شعر قافیهدار و موزون نیست.آزادی شعر آزاد تنها بهمعنای آزادی در انتخاب قافیه،وزن،و یا با زبان نثر گونه و محاورهای است؛به عبارت دیگر،آزادی شعر آزاد به شاعر این اختیار را میدهد که بنا به دلیلی موجه همچون تأکید بر معنا یا احساسی خاص و یا بر انگیختن احساسی خاص در نزد خود خواننده،شعری را کاملا به زبان محاورهای و حتی بخشهایی از شعر خود را قافیهدار و موزون و بخشهایی دیگر را محاورهای و نثر گونه بسراید.نتیجهء طبیعی این دگرگونی و تنوع،ساختاری نا همگون و به ظاهر نامنظم است،که در نظر الیوت خود یکی از نقاط قوت شعر به شمار میرود.
ملخص الجهاز:
"در اینجا بند چهاذم قسمت«آنچه رعد گفت»،که کاملا بیقافیه و نثر گونه است،آورده شده است: اگر صخره بود و صخرهای نبود اگر صخره بود و آب هم چشمهای آبگیری در میان صخرهها و نه صدای ملخ یا صدای خشخش علفهای خشک بلکه صدای آب روی صخره در جایی که با سترک بر درختان کاج نغمه سر میدهد چیک چیک چیک چیک چیک چیک اما آبی نیست (همان،صص 66-76) کلمات کلیدی این بند،یعنی«آب»،«صخره»و«صدا»،چندین بار تکرار میشوند،تا ابیات را در غیبت قافیه و وزن منسجم کنند.
به بیان دیگر،الیوت با استفاده از قافیه و انسجام کلامی در ابیات پایانی شعر، قصد دارد آرامش و اطمینان معنوی خود و رهایی از تردید و ابهام را به تصویر بکشد،و از این رو است که زبان نه چندان موزون و نثر گونهء او به تدریج به هماهنگی و انسجامی بارز دست -------------- (1)- Songs (2)- Ezekiel (3)- Ecclesiastes مییابد الیوت برای تأکید مسخ معنوی خود،بخش ششم و پایانی«چهارشنبهء خاکستر»را با بازنویسی سه بیت اولیهء شعر آغاز میکند،البته در اینجا تغییراتی با معنی به چشم میخورد،از جملهء اینکه واژهء«چون»به«گرچه»تغییر میکند: گرچه امید ندارم که بازگردم گرچه امید ندارم گرچه امید ندارم(همان،ص 49) در ضمن این سه بیت برخلاف ابیات مشابه در سه بیت آغازین شعر،اکنون بهطور جداگانه و به صورت یک بند مستقل نگاشته شدهاند.
شعر«چهار کوارتت»،که بلندترین شعر مهم الیوت محسوب میشود و در سالهای آخر زندگی هنری او تکمیل شد،به لحاظ تنوع ساختاری و قافیهای،متفاوت با دیگر اشعار الیوت نیست،بهویژه به این دلیل که طولانی بودن شعر به شاعر این امکان را داده است که بنا به انتخاب و صلاحدید خود از الگوهای وزنی و قافیهای مختلفی استفاده کند."