خلاصة:
حوضه ی آبریز دریاچه ی مهارلو در دره ی ناودیسی زاگرس چین خورده واقع است. اسکلت و ساختار ناهموار این حوضه از سه واحد ژئومورفولوژیک کوهستانی، سطوح پست و هموار و چاله ی تکتونیکی دریاچه تشکیل شده و در طی دوره های زمین شناختی، تحت تاثیر روابط تعاملی فرآیندهای تکتونیکی، کلیماتولوژیکی و هیدروژئومورفولوژیکی تکوین و تکامل یافته است. در این پژوهش، برای بررسی ژئومورفولوژی، به ویژه تحولات هیدروژئومورفولوژیکی این حوضه، از روش های تاریخی، تجربی، توصیفی – تحلیلی و برخی مدل های ژئومورفولوژیکی استفاده شده و نتایج زیر به دست آمده است: واحدهای ژئومورفیک، به ویژه ناحیه ی کوهستانی این حوضه، تحت تاثیر فرآیندهای پالئوهیدرومورفوتکتونیک، لندفرم ها و ناهمواری های معکوس نظیر، کلوزها و دره های عرضی، ناودیس های هوایی، الگوی زهکشی ترلیس( داربستی) و غیره را ایجاد نموده اند. از سوی دیگر شرایط پالئوهیدرومورفوکلیماتیک، فرایندها ولندفرم های پالئوکارست را در این ناحیه پدید آورده و کارست های زیرزمینی نیز با افزایش نفوذپذیری و جریان های عمقی و زیرزمینی، موجبات ضعف زهکشی های سطحی حوضه را فراهم آورده اند. این شرایط و ویژگی ها هم اکنون با روندی کندتر و خلق لندفرم های نسبتا متفاوت، به ویژه در سطوح پست حوضه، تداوم یافته و در قالب فرآیندهای نئوهیدرومورفوتکتونیک، عملکرد گسل های فعال، تحلیل گنبدهای نمکی، همراه با فرآیندهای جریانی و نئوهیدرومورفوکلیماتیک (نوسانات سطح دریاچه بر اثر تغییرات اقلیمی عصر حاضر و جریان های فصلی و موقتی) بر بافت الگوی زهکشی و فرآیندها و لندفرم های هیدروژئومورفیک تاثیر گذاشته و ژئوفرم هایی نظیر مخروط افکنه ها و تقطیع آن ها، تراس های دریاچه ای، اشکال مختلف کویری و غیره را در حوضه ی آبریز مهارلو به وجود آورده اند. با وجود این در حال حاضر برخی موارد مانند بارش های رگباری شدید و وجود شیب های تند ارتفاعات، جریان های سطحی قدرتمندی را ایجاد نموده و در فرسایش، تولید رسوب و تحولات هیدروژئومورفولوژی این حوضه نقش مهمی را ایفا می نمایند. نتیجه ی نهایی آنکه شرایط تکتونیکی، اقلیمی و هیدرودینامیکی، چه در گذشته و چه در زمان حال، فرآیندها و لندفرم های هیدروژئومورفولوژیکی گوناگونی را در سطح حوضه به وجود آورده و این ویژگی های هیدروژئومورفیک دارای پتانسیل ها، تنگناها، خطرات و معضلاتی زیست محیطی هستند، که باید در مدیریت محیطی و دست یابی به توسعه ی پایدار، مورد توجه برنامه ریزان و مجریان پروژه های عمرانی قرار گیرد.
ملخص الجهاز:
در این پژوهش ، برای بررسی ژئومورفولوژی ، به ویژه تحولات هیدروژئومورفولوژیکی این حوضه ، از روش هـای تـاریخی ، تجربی ، توصیفی – تحلیلی و برخی مدل های ژئومورفولوژیکی استفاده شده و نتایج زیر به دست آمده است : واحدهای ژئومورفیک ، بـه ویـژه ناحیـه ی کوهسـتانی ایـن حوضـه ، تحـت تـأثیر فرآینـدهای پالئوهیدرومورفوتکتونیک ، لندفرم ها و نـاهمواری هـای معکـوس نظیـر، کلوزهـا و دره هـای عرضـی ، ناودیس های هوایی ، الگوی زهکشی ترلیس ( داربستی ) و غیره را ایجاد نموده اند.
این شرایط و ویژگی ها هم اکنون بـا رونـدی کنـدتر و خلق لندفرم های نسبتا متفاوت ، به ویژه در سطوح پست حوضه ، تـداوم یافتـه و در قالـب فرآینـدهای نئوهیدرومورفوتکتونیک ، عملکرد گسل های فعال ، تحلیل گنبدهای نمکی ، همراه با فرآیندهای جریـانی و نئوهیدرومورفوکلیماتیک (نوسانات سطح دریاچه بر اثر تغییرات اقلیمی عصر حاضر و جریـان هـای ____________________________تاریخ دریافت : ١٣٩٠/٨/١٥ تاریخ تصویب :١٣٩١/٣/٢٣ فصلی و موقتی ) بر بافت الگوی زهکشی و فرآیندها و لندفرم های هیدروژئومورفیک تـأثیر گذاشـته و ژئوفرم هایی نظیر مخروط افکنه ها و تقطیع آن ها، تراس های دریاچه ای ، اشکال مختلف کویری و غیـره را در حوضه ی آبریز مهارلو به وجود آورده اند.
به این ترتیب لندفرم های ویژه ای که تحت تأثیر شرایط و عوامل بالا در حوضه ی آبریز دریاچـه ی مهارلو پدید آمده اند، عبارت اند از: دره های عرضی و تنگ (کلوز یا گپ )، پیدایش چالـه و دریاچـه ی مهارلو، ایجاد تراس ها و پادگانه هـای دریاچـه ای و رودخانـه ای ، پلایـا و سـطوح کـویری ، آبشـارها، چشمه ها، لندفرم های کارستی و فرایندهای فرسـایش و رسـوب در سـطح حوضـه و دریاچـه .