Abstract:
ترتب نظریهای در اصول فقه شیعه است و به معنای فعلیت یافتن واجب مهم در صورت انجام ندادن واجب اهم، در فرض تزاحم میان اهم و مهم به کار گرفته شده است، مثل این که به ازاله نجاست از مسجد و ادای نماز امر شده است که اولی اهم است؛ ولی در صورتی که امر اول را ترک کرد، امر دوم را امتثال کند. ترتب به عنوان یک راهکار اصولی و پرکاربرد اصول فقه، خصوصا در ابواب عبادات و در موارد تزاحم دو فعل واجب است لذا نظریه ترتب راهی برای استنباط احکام شرعی دانسته میشود. نظریه ترتب نخستین بار از سوی محقق کرکی (مشهور به محقق ثانی) مطرح شد و بعد از وی دیگر اصولیان و فقهای امامیه آن را تنقیح و ضابطه مند نمودند. هر چند در مقابل، برخی اصولیان بزرگ همچون شیخ انصاری و آخوند خراسانی مخالف این نظریهاند. در این نوشتار به دنبال اثبات صحت ترتب یعنی جواز امر به ضدین متزاحمین در زمان واحد هستیم که با طول هم قرار دادن دو امر بعد عصیان فعل اهم، فعل مهم را دارای امر کنیم تا مکلف در صورت اتیان فعل مهم عبادی نیاز به اعاده و قضا نداشته باشد. هم چنین آنچه در این نوشتار بدان پرداخته خواهد شد بخشی از مبانی نظری و تطبیقات این مسئله در فروع فقهی و قلمرو نظریه ترتب است که با تکیه بر فتاوای فقهای امامیه صورت پذیرفته است.
Machine summary:
"بررسی قلمرو نظریه ترتب در فقه امامیه محمد جواد حسین زاده 1 چکیده ترتب نظریهای در اصول فقه شیعه است و به معنای فعلیت یافتن واجب مهم در صورت انجام ندادن واجب اهم، در فرض تزاحم میان اهم و مهم به کار گرفته شده است، مثل این که به ازاله نجاست از مسجد و ادای نماز امر شده است که اولی اهم است؛ ولی در صورتی که امر اول را ترک کرد، امر دوم را امتثال کند.
در این صورت نمازش صحیح است و هیچ گناهی هم مرتکب نشده است، ولی سؤال اینجاست که اگر مسجد را تطهیر نکرد و نماز خواند، نمازش صحیح است یا اینکه چون مأمور به تطهیر بوده، نمازش باطل است؛ چرا که وی امری نسبت به نماز نداشته است؟ صاحب عروه فرموده است: اگر زمانی که وقت نماز یزدی، سید محمد کاظم طباطبایی، العروة الوثقی (المحشی)، 5 جلد، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول، 1419 هـ ق، ج1، ص 173."