Abstract:
امروز، نشانه ـ معناشناسی، حوزه هایی فراتر از نشانه شناسی کلاسیک و ساخت گرا را در بر می گیرد. یکی از این حوزه ها، اشکال روایی گفتمان است که در قالب نظام های گفتمانی آشکار می شود و در آن، نشانه ها، ویژگی نشانه پذیری مجدد می یابند و از نشانه های معمول، قاموسی و کلیشه ای با کارکردهای رایج و تکراری به عرصه نشانه های نامعمول و نو وارد می شوند و ابعاد ارزشی و زیبایی شناختی می یابند و ساحتی سرشار از پویایی و سیالیتی را تجربه می کنند که به شکلی طبیعی گفتمان و نتایج مترتب بر آن را می سازند. با تامل در برخی قصص قرآنی می توان دریافت که این متون به صورت پنهان و آشکار دربردارنده اغلب این نظام های گفتمانی است؛ نظام های گفتمانی چون تجویزی، القایی یا تعاملی شناختی، تنشی و رخدادی. این پژوهش با تحلیل قصه یوسف از این دیدگاه به توصیف و تبیین انواع نظام های گفتمانی در این قصه می پردازد و به نتایج قابل توجهی دست می یازد که بر تعالی ساختار و معنای قصه یوسف تاکید دوباره می کند. در این جستار هرگز در صدد آن نیستیم که ارزش قصه یوسف و یا قصص قرآن را به سبب دارا بودن این نظام های گفتمانی بدانیم، بلکه با قبول تعالی همه جانبه این قصص برآنیم که این بعد از نظام های گفتمانی را در ساختار و محتوای آنان آشکار سازیم و به سخنی دیگر در صدد توصیف این نظام ها در سطح و عمق این قصه هستیم تا از این رهگذر یکی دیگر از ابعاد ارزشمند قصه های قرآنی تبیین و اثبات شود. روش تحقیق به شیوه تحلیل محتوا و بر اساس نظریه های نشانه ـ معناشناسی است که در آرای افرادی چون گرمس در سال های اخیر مطرح شده است.
Machine summary:
بـا تحلیـل قـصه هـای قرآن از این دیدگاه می تـوان انـواع نظـام هـای گفتمـانی در آن را تعیـین کـرد و بـه تبیـین قابلیت های زبانی آن و روشن شـدن معـانی متعـالی و آمـوزه هـای نهفتـه در کـنش هـا و گفتارهای قصه ها پی برد و دلایل برخی گسست ها و پراکندگی ها و حذف و اختـصار و درنگ و ایجاز را در قصص قرآنی توجیـه کـرد؛ بـرای نمونـه ، چـرا مقـاطع مختلـف از زندگی حضرت موسی ع در سوره های قصص ، طه و شعراء پراکنـده شـده اسـت ، در حالی که داستان پیامبران اقوامی همچون عـاد و ثمـود هـر یـک در دو آیـه و گـاه کـل سرگذشت حـضرت نـوح ع و قـومش در یـک آیـه خلاصـه مـی شـود؟ چـرا داسـتان اصحاب کهف از میانه آغاز می شود و آنگاه حوادث به آغاز برمی گـردد؟ چـرا داسـتان حضرت یوسف ع با موقعیت شوشی ١ خـواب آغـاز مـی شـود و بـا تعبیـر آن بـه پایـان می رسد؟ با پاسخ به این گونه پرسش ها می توان به این پرسش اساسی نیـز پاسـخ داد کـه آیا می توان با نشان دادن انواع نظام گفتمانی ، رویکردهای جدیدتری از معانی قصه ها در قرآن را به دست داد؟ این پژوهش با تحلیل قصۀ یوسف از این دیدگاه به توصیف و تبیین انـواع نظـام هـای گفتمانی در این قصه می پردازد و به نتایج توجه برانگیزی دسـت مـی یابـد کـه بـر تعـالی ساختار و معنای قصۀ یوسف تأکید می کند.