Abstract:
یکی از مهمترین سؤالاتی که ذهن پژوهشگران فوکو را درگیر کرده، این است که آیا نظریات او درباره قدرت موقعیتی برای اعمال آزادی و شورش فراهم میکند. همچنین در پی این سؤال یکی از معماهای پیش روی پژوهشگران این بوده است که مواضع او درباره انقلاب ایران چگونه با مواضعی که درباره آزادی و قدرت داشته است، سازگاری مییابد. در این مقاله به بررسی نقش آزادی و سوژگی در آثار فوکو با تأکید بر انقلاب ایران خواهیم پرداخت. از نظر وی در موقعیتی که قدرت در همه جا نفوذ یافته است، یک امکان مهم برای اعمال فاعلیت (سوژگی) «تمرینهای معنوی» است – یعنی یک مجموعه از فعالیتها که در جهت خودسازی انجام میگیرد. انقلاب ایران یک نمونه از این نوع سوژگی را به نمایش میگذاشت، زیرا بسیاری از انقلابیون همزمان به خودسازی درونی و ایجاد تحول بیرونی میپرداختند. فوکو باور داشت که تشیع انقلابی به دلیل وجود رویکردهای باطنی امکان اعمال آزادی را فراهم میکند. البته چنین ترکیبی از آنجا که در مقولههای ذهنی غربی نمیگنجید، برای ایشان قابل هضم نبود.یکی از مهم ترین سؤالاتی که ذهن پژوهشگران فوکو را درگیر کرده ، این است که آیا نظریات او درباره قدرت موقعیتی برای اعمال آزادی و شورش فراهم می کند. همچنین در پی این سؤال یکی از معماهای پیش روی پژوهشگران این بوده است که مواضع او درباره انقلاب ایران چگونه با مواضعی که درباره آزادی و قدرت داشته است ، سازگاری می یابد. در این مقاله به بررسی نقش آزادی و سوژگی در آثار فوکو با تأکید بر انقلاب ایران خواهیم پرداخت . از نظر وی در موقعیتی که قدرت در همه جا نفوذ یافته است ، یک امکان مهم برای اعمال فاعلیت (سوژگی ) «تمرین های معنوی » است – یعنی یک مجموعه از فعالیت ها ٢ آزادی و دینداری از دیدگاه میشل فوکو... که در جهت خودسازی انجام می گیرد. انقلاب ایران یک نمونه از این نوع سوژگی را به نمایش می گذاشت ، زیرا بسیاری از انقلابیون همزمان به خودسازی درونی و ایجاد تحول بیرونی می پرداختند. فوکو باور داشت که تشیع انقلابی به دلیل وجود رویکردهای باطنی امکان اعمال آزادی را فراهم می کند. البته چنین ترکیبی از آنجا که در مقوله های ذهنی غربی نمی گنجید، برای ایشان قابل هضم نبود.
Machine summary:
"آنان با این پرسش دست و پنجه نرم می کردند که چگونه مجموعه آثار فوکو درباره نفوذ قدرت در جامعه با ستایش فراوان او از انقلاب اسلامی ایران (که با آزادی های مطلوب تفکر غربی فاصله داشت ) سازگار است .
١از سوی دیگر خوانندگان ایرانی نظرات فوکو علاوه بر انتقاداتی مشابه انتقادات خوانندگان غربی ، از او انتقاد کرده اند که از وجوه غیرواکنشی انقلاب غفلت کرده ، عواملی مانند وابستگی و تحولات اقتصادی را نادیده گرفته ، به ضعف نظری دچار شده (محمدی ، دانش مهر، بیچرانلو ١٣٩٢)، از دیدگاه های شرق شناسانه دوری نکرده (همان ؛ رمضان نرگسی ١٣٨٤) و به دلیل وابستگی به تفکر پسامدرن در عین استفاده از انقلاب ایران برای نقد مدرنیسم ، از درک کامل انقلاب ناتوان مانده است (رمضان نرگسی ١٣٨٤).
در این مقاله نشان خواهم داد که خواندن گزارش های او درباره دین و انقلاب ایران را باید در بستر کل آثار او درباره جامعه ، تاریخ و اخلاق کمک می کند که همزمان به دو پرسش مهم دربارة فوکو پاسخ داده شود: (١) در زمانی که قدرت در همة ساحت های زندگی انسان مدرن نفوذ کرده است ، سوژگی از چه طریقی امکان می یابد؟ (٢) چگونه انقلاب اسلامی ایران می تواند با نظرات فوکو درباره آزادی انسان سازگار باشد؟ برای پاسخ به این دو پرسش ، نخست اشاره ای مختصر به نظریات وی دربارة قدرت و گفتمان خواهم داشت .
اما بر خلاف تصور عموم که می پنداشتند مدرنیته باعث آزادی بیشتر انسان در امور شخصی و اجتماعی شده است ، فوکو در این آثار نشان داد که از قضا محدودیت انسان مدرن کمتر از نیاکانش نیست ، بلکه شاید بیش از آنان در همة جنبه های زندگی گرفتار کنترل قدرت باشد."