Abstract:
یکی از مباحث علم اصول بحث ضد است. امام خمینی در جواب به شبهه معروف بحث
ضد، مقدمات هفتگانهای را طرح کردهاند که مقدمه پنجم آن، بحث خطابات قانونیه است.
ایشان در صدد هستند با چینش این هفت مقدمه، شبهه مذکور را ــ که مختصرا مورد اشاره
قرار خواهد گرفت ــ پاسخ دهند. این پاسخ که به تعبیر مرحوم شهید مصطفی خمینی، راه
حل ابداعی حضرت امام خمینی است، توسط این شهید بزرگوار مورد بررسی قرار گرفته است.
ایشان در کتاب تحریرات فی الاصول ضمن بررسی این مبحث، و پذیرش نتیجة آن به شدت نسبت
به ذکر هفت مقدمه برای پاسخ به این شبهه اشکال کردهاند.
از آنجا که شهید خمینی در بررسی بحث خطابات قانونیه، نخست در نیاز به برخی از
مقدمات هفتگانه امام شبهه وارد کرده است، در این مقال برآنیم تا با طرح آن قسمت از
سخنان ایشان، به نقد و بررسی گفتههای ایشان بپردازیم.
در آنچه از نظر خواهد گذشت، نخست به تبیین مسأله پرداخته، سپس مقدمات طرحشده توسط
امام را بررسی کرده، پس از آن، مطالب شهید خمینی را مرور نموده و در نهایت به
جمعبندی آن میپردازیم.
Machine summary:
"مدعای ایشان ــ خطابات قانونیه ــ علاوه بر اینکه زمینهساز جواب به سؤالی است که در ذیل بحث ضد مطرح شده و به تعبیر ایشان «تصویر امر به اهم و امر به مهم در عرض واحد» است (امام خمینی 1373 ج 2: 23) در بسیاری از مباحث دیگر علم اصول نیز دارای اثرات عدیده بوده است.
این خود یکی از مبانی مهم اصولی امام خمینی است[1]، در اینجا تنها اشاره میکنیم که از نگاه مشهور اصولیون، تکالیف شرعی تنها در حق قادرین فعلی است (نائینی ج 3: 308) و کسانی که قدرت عمل به تکلیف را ندارند، هیچ تکلیف فعلی در حق آنها موجود نبوده و اوامر شرعی در حق ایشان در محدوده امر انشائی باقی میماند.
به نظر میرسد با توجه به آنکه مبنای خطابات قانونیه در نجفاشرف که در آن روزگار کانون اندیشه فقهی ـ اصولی شیعه بهشمار میآمد، طرح شده و مورد بحثها و بررسیهای اندیشمندان خبره قرار گرفته است و با توجه به اینکه قطعا شهید خمینی این بحث را در حضور والد معظم خویش نیز مطرح ساخته است، میتوان گفت شبهاتی که در کتاب تحریرات فی الاصول توسط شهید خمینی مطرح شده و مجموعه آنچه در جواب این شبهات به رشته تحریر درآمده، از غنای خاص برخوردار است و بازبینی آنها میتواند مبنای امام را بیش از پیش روشن سازد.
البته باید توجه داشت که آنچه ما با عنوان خطابات قانونیه میشناسیم، تنها در همان مقدمه پنجم مورد اشاره قرار گرفته است و مقدمات دیگر، از نگاه امام خمینی، در جهت اثبات خطابات قانونیه نیست بلکه ظاهرا امام(س) از ضمیمه آنها به بحث خطابات قانونیه، میخواهند جواب جدیدی به سؤالی بدهند که در ابتدای بحث و ذیل بحث ضد به آن اشاره کردیم."