Abstract:
گستردگی ساختمان های نامقاوم در برابر زلزله در شهرهایی نظیر تهران و نیز تمرکز بیش تر آن در فضاها و در بخش هایی از جامعه ، این سوال را مطرح می سازد که چرا میزان آسیب پذیری بافت مسکونی شهرها در فضاها و در بین بخش هایی از جامعه بیش تر است ؟ در این ارتباط ، با توجه به نظریه های آسیب پذیری و نیز محوریت دیدگاه ساخت اجتماعی ، هدف این پژوهش ، تحلیل تاثیر عوامل اجتماعی -اقتصادی بر میزان آسیب پذیری بافت مسکونی شهر تهران می باشد. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی -تحلیلی استفاده شد. داده های مورد نیاز از روش های میدانی (پرسشنامه خانوار و برداشت میدانی ) و کتابخانه ای گردآوری شد. پرسشنامه ی خانوار از نمونه ای آماری با حجم ٣٢٥ خانوار به روش نمونه گیری خوشه ای -سیستماتیک تکمیل شد. جهت تحلیل داده ها از روش های همبستگی پیرسون ، رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر استفاده گردید. نتایج نشان داد بین میزان آسیب پذیری مسکونی و متغیرهای درآمد، منزلت شغلی ، تحصیلات ، پایگاه اجتماعی و ادراک خطرپذیری رابطه ای معکوس و به ترتیب به میزان ٠/٥٧٥-، ٠/٨٢٥-، ٠/٦٩٢-، ٠/٦٦٥- و ٠/٣٢٦- وجود دارد. مطابق نتایج رگرسیون چند متغیره حدود ٨٣ درصد میزان آسیب پذیری مسکونی توسط متغیرهای پایگاه اجتماعی ، سن ، سرمایه ی اجتماعی ، ادراک خطرپذیری ، و کیفیت محله تبیین گردید. نتایج نشان داد عامل پایگاه اجتماعی نقش بیش تری در تبیین میزان ١- استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری ، دانشگاه پیام نور. E-mail: M_Ghadiry@pnu.ac.ir آسیب پذیری بافت مسکونی نسبت به عوامل سن ، ادراک خطرپذیری و سرمایه ی اجتماعی دارد. نحوه ی تاثیرگذاری عوامل بر میزان آسیب پذیری نیز با استفاده از مدل تحلیل مسیر تبیین شد. نتیجه این که جهت کاهش آسیب پذیری ، علاوه بر عوامل فنی و مهندسی ، باید عوامل اجتماعی -اقتصادی نیز به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.
Machine summary:
از این رو مطابق مساله ی فوق الذکر، سوال اصلی این پژوهش چنین طرح شد: «عوامل اجتماعی -اقتصادی مـوثر بر میزان آسیب پذیری بافت مسکونی شهر تهران در برابر خطر زلزله کدامنـد؟» سـوالی کـه نیازمنـد پاسـخی درخـور می باشد تا سیاست گذاری و برنامه ریزی کاهش خطرپذیری مخاطرات طبیعی را هدایت کند.
در 8- ECHO 9- Wisner et al 10- Twigg 11- Palakudiyil and Todd, 2003: appendix II 12- Davis et al 13- Heijmans این ارتباط ، مرور ادبیات نظری نشان می دهد که در دهه های اخیر دیدگاه های نظری متفاوتی از آسیب پذیری شامل سه دستۀ (١) زیستی -فیزیکی ، (٢) ساخت اجتماعی ، و (٣) ترکیبی ارائه شده اند.
بر این اساس ، مدل مفهومی -نظری تبیین کنندۀ تفاوت های میزان آسیب پذیری مسکونی شهر تهران در مقیاس محلی و با تمرکز بر عوامل اجتماعی -اقتصادی سطح خرد به شرح شکل ٢ ارائه گردید.
مطابق آن ، فرضیه های تحقیق بدین شرح ارائه گردید: ١) بین آسیب پذیری بافت مسکونی و وضعیت اجتماعی -اقتصادی خانوارهای شهر تهران رابطه ی معکوس وجود دارد؛ ٢) عامل پایگاه اجتماعی نقش بیش تری در تبیین میزان آسیب پذیری بافت مسکونی شهر تهران نسبت به عوامل سن ، ادراک خطرپذیری و سرمایه ی اجتماعی دارد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٥: نمودار تحلیل مسیر تبیین میزان آسیب پذیری بافت مسکونی شهر تهران ٤- نتیجه گیری و پیشنهادها بر اساس یافته ها، فرضیه های تحقیق مبنی بر وجود رابطه معکوس بین میزان آسیب پذیری مسکونی و عوامل اجتماعی - اقتصادی خانوارهای شهر تهران ، و نیز سهم بیش تر عامل منزلت شغلی و پایگاه تایید گردید.