Abstract:
«تزکیه» از شاخص های مهم در فرهنگ اسلامی است که تبیین حوزه معنایی آن، نیازمند معناشناسی لغوی و قرآنی است. برای دست یابی به این مهم، علاوه بر بررسی کتب لغت، کاربردهای ماده «زکو» در قرآن کریم، بررسی معناشناسانه شده است که به دلیل ساختار ویژه و کشف روابط زبانی واژگان مترادف و متضاد، نگاه های چندسویه ای را برتافته و به برداشت معانی دقیقی انجامیده است. واژه «تزکیه» در قرآن ذکر نشده، اما مشتقات آن، 59 مرتبه به کار رفته است که این کاربردهای گوناگون، یک معنای محوری می دهد و آن رد صلاحیت ناحق و بیرون کردنش از وجود سالم است که موارد دیگر از قبیل: رشد و فزونی، صلاح، طهارت، برکت و لیاقت، از لوازم و آثار آن است. بدین اعتبار، در فرهنگ قرآنی زکات یکی از زیرساخت ها و مبانی تزکیه نفس به حساب می آید؛ از این رو در نوشتار حاضر با لحاظ این معنای محوری، همه کاربردهای ماده «زکو» و به ویژه زکات، واکاوی و به کشف ارتباط آن ها با تزکیه و نقششان در ساختمان قرآنی تزکیه، پرداخته شده است و در ضمن آن، عوامل، نتایج و موانع تزکیه از دیدگاه قرآن بیان گردیده است.
Machine summary:
"واژگان مترادف تزکیه در لغت، مترادف با «التطهیر» و «الصلاح»(فراهیدی، 1409، ج 5، ص 394 ؛ ازهری، بیتا ج10، ص 175)، «التنمیة»(راغب اصفهانی، 1412، ص 381 ؛ ابوجیب، بیتا، ص 159)، «البرکة» و «المدح»(ابن اثیر جزری، 1367، ج2، ص 307)، «الثناء» و گاهی نیز مترادف با «التهذیب»، «اللیاقة» و «الزیادة»(مصطفوی، 1368، ج4، ص 337) به کار رفته است؛ اما برخی پژوهشگران قرآنی معتقدند که تزکیه در اصل به معنای رد صلاحیت ناحق و بیرون کردن آن از وجود سالم است که موارد دیگر از قبیل التنمیة، الزیادة، الصلاح، التطهیر، البرکة و اللیاقة از لوازم و آثار این اصل است(همان، ج4، ص 337).
برای مثال در آیه 43 سوره بقره میفرماید: «أقیموا الصلاة و آتوا الزکاة و ارکعوا مع الراکعین»؛ با بررسی همه این کاربردها، مشخص می شود که هرگاه در قرآن کریم واژه «زکات» در شبکه معنایی قرار میگیرد که در آن سخن از اقامه صلاة به عنوان یک فریضه دینی است، معنای آن، پرداخت مقداری از اموال و عواید به بینوایان و نیازمندان است (مکارم شیرازی، 1374، ج 14، ص 197؛ ابیاری، 1405، ج9، ص 76)؛ به عبارت دیگر نام بردن زکات با نماز، قرینه است بر اینکه مقصود از زکات، همان معنای معروف(انفاق مالی) است، نه معنای لغوی آن که تطهیر نفس از رذیلتهای اخلاقی میشود."