Abstract:
این پژوهش با هدف کنکاشی در فلسفه آزمایش و نقش سازنده آن در تربیت انسان با تأکید بر قرآن کریم و روایتهای معصومین (ع) صورت گرفته است. اسلام به تربیت همه جانبه انسان توجه دارد. در این میان امتحان الهی، سنتی جاری است که از طریق ابزارهایی تحقق می پذیرد. این سنت الهی، عملی و تکوینی است و آن عبارت است از سنت هدایت عامه الهیه، از آن جهت که با موجودات مکلف نظیر انسان و درجه ایمان او به خداوند ارتباط مستقیمی دارد. در این پژوهش نخست به تبیین مفهوم ابتلا، امتحان، فتنه و تمحیص پرداخته و سپس فلسفه و ابعاد امتحان و نقش سازنده آن در تربیت انسان بررسی شده است. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی و قیاس نظری است. نتایج حاکی از آن است که امتحانهای الهی نقش مهمی در ایجاد انگیزه و پیشرفت، ترفیع درجه، تطهیر گناهان و آگاهی و بیداری برای توبه و بازگشت به خداوند را در پی دارد.
Machine summary:
در این پژوهش نخست به تبیین مفهوم ابتلا، امتحان، فتنه و تمحیص پرداخته و سپس فلسفه و ابعاد امتحان و نقش سازنده آن در تربیت انسان بررسی شده است.
خداوند در قرآن کریم چه منظور و مفهومی از امتحان بشری دارد؟ فلسفه و اهداف این ابتلای الهی در قرآن و آموزههای دینی و روایی چیست؟ آزمایشهای الهی چه نقشی در سازندگی و تربیت انسانها دارد؟ اینها پرسشهایی هستند که در این مقاله پژوهشی با بررسی نمونه مصادیقی از کلام وحی و آموزههای روایی تلاش میشود تا پاسخی در حد توان به آنها داده شود.
از طرف دیگر چون محقق از تبیین فلسفه آزمایش و تحلیل مفهومشناسی و اسباب آزمایشهای الهی، در صدد استنباط کارکردهایی برای تربیت انسان و تعلیم و تربیت اسلامی است، از این رو برای دست یافتن به چنین کارکردهایی از روش قیاس نظری نیز استفاده میکند.
ویژگیها و ابعاد آزمایش بر مبنای آموزههای قرآنی و روایی اسلام، چه ویژگیهایی را میتوان برای آزمایشهای الهی استنباط کرد؟ شناخت چنین ویژگیهایی در تبیین دقیق جایگاه ابتلا و امتحان و نقش سازندگی آن در تربیت اسلامی انسانها، بسیار مهم است.
با توجه به معنای این آیات و آیههای دیگر و روایات و نیز بررسی سرگذشت پیشینیان در قرآن که بر اثر کفران نعمت گرفتار بلا شدهاند و نقمت سختی بر آنها فرا رسیده است، میتوان نتیجه گرفت که ابتلا و امتحان سنت جاری الهی است و مربوط به مکان، شهر یا مردم خاصی نیست.
سپس برای تحلیل کارکردها و نقش سازنده ابتلا در تربیت انسان به بررسی فلسفه و اهداف آزمایش، اسباب و ابزار آزمایش و ویژگیهای امتحانات الهی به منظور تبیین جایگاه و اهمیت آن در زندگانی انسانها پرداخته شد.