Abstract:
بررسی نظاموار سرشت فضایی پدیدههای جغرافیایی، از کارآمدترین رویکردها نزد جغرافیدانان امروز به شمار می رود. در این راستا، وارسی سکونتگاهها و مسکن روستایی با خصلت فضایی، میتواند به ردیابی و وسعت بخشیدن به این دیدگاهها کمک نماید. این مقاله میکوشد با توجه به مجموعه عوامل شکل دهنده و اثرگذار، ویژگی های ساختاری- کارکردی مسکن را در روستاهای ترکمن نشین بجنورد (خراسان شمالی)، از یک سو، و نقش آن در برپایی چشم انداز و فضای عمومی سکونتگاهها را از سوی دیگر، بررسی می کند. روش شناسی این مقاله بر پاردایم فضایی استوار است که بر اساس روش قیاسی و تعمیم کل به جزء به نتیجه گیری می پردازد. این مقاله از نوع کاربردی است که با توجه به روش تحلیلی- توصیفی، از تکنیک پیمایش و ابزار مشاهده و مصاحبه استفاده کرده است. نتایج این مقاله روشن می سازد که پویش ساختاری- کارکردی حاکم (مجموعه عناصر و عوامل دخیل در عرصه های محیطی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی) به نحوی نظاموار تمام روابط و مناسبات درونی سکونتگاههای روستایی، از جمله مسکن را نظم دهی و مشخص می نماید و بدینسان، خانه های ترکمنان ساکن در این ناحیه برپا شده، شکل پذیرفته اند.
Machine summary:
این مقاله می کوشد با توجه به مجموعه عوامل شکل دهنده و اثرگذار، ویژگی های ساختاری- کارکردی مسکن را در روستاهای ترکمن نشین بجنورد (خراسان شمالی )، از یک سو، و نقش آن در برپایی چشم انداز و فضای عمومی سکونتگاهها را از سوی دیگر، بررسی می کند.
نتایج این مقاله روشن می سازد که پویش ساختاری- کارکردی حاکم (مجموعه عناصر و عوامل دخیل در عرصه های محیطی ، فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی) به نحوی نظاموار تمام روابط و مناسبات درونی سکونتگاههای روستایی ، از جمله مسکن را نظم دهی و مشخص می نماید و بدینسان، خانه های ترکمنان ساکن در این ناحیه برپا شده، شکل پذیرفته اند.
نخست اینکه اگر از دیدگاه کلی به نظام فضایی ناحیه و از بالا نگریسته شود، متوجه می شویم که نقش ساختاری کارکردی محیطی اکولوژیکی ناحیه مورد مطالعه ، موجب شده است که از یک سو، سکونتگاههای روستایی به صورت خطی در طول مسیر رودخانه ها، درهها و در دامنه تپه ها و کوهپایه ها استقرار پیدا کنند و همچنین نوع مصالح مساکن را بیشتر سنگ و چوب تشکیل می دهد؛ از سوی دیگر، به دلیل ویژگی های ساختاری کارکردی اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی ناحیه ، مساکن روستایی به صورت طایفه ای و در محدوده سکونتگاههای روستایی پراکنده شدهاند.
شکل استقرار سکونتگاههای روستایی ترکمن با توجه به ویژگی های ساختاری کارکردی محیطی - اکولوژیکی بخش راز و جرگلان که چشم انداز طبیعی آن کوهستانی و تپه ای است ، عموما سکونتگاههای روستایی به پیروی از این ویژگی مکانی - فضایی ، در دامنه تپه ها، درهها و در طول مسیر رودخانه ها اسقرار یافته اند.