Abstract:
این تحقیق با هدف بررسی علل و دلایل شکلگیری، تداوم و گسترش جنبش هیزمت[1] (جنبشی منتسب به فتحالله گولن)، ضمن بررسی آرا و اندیشههای گولن، خاستگاه فکری و نظری این جنبش را در بستر تاریخی تحولات و شرایط سیاسی و اجتماعی ترکیه مطالعهکردهاست؛ علاوهبراین، روند گسترش این اندیشهها و سازماندهی این جنبش در قالب نهادهای آموزشی و مالی منضبط و کارآمد و رسانههای ارتباط جمعی با نگرشی سیستمی (بررسی عوامل درونی و بیرونی تاثیرگذار بر جنبش) بررسیشدهاست. این تحقیق از نوع تحقیقهای اکتشافی است و از روش (تکنیک) توصیف و تاحدودی تحلیل با مراجعه به اسناد بهرهگیریشدهاست.
بهطورکلی، جنبش گولن ازیکسو محصول شرایط تاریخی ترکیه و واکنشی به سیاستهای سکولاریستی دولتها و ازسویدیگر، تلاشی مستمر بهمنظور سازگاری اسلام با مدرنیته و دموکراسی بودهاست. بهرهگیری از آموزههای تصوف، تقدیس کار و کوشش جمعی، مبارزه با فقر، جهل و تفرقه و تلاش برای آشتی سنت و مدرنیته با وامگیری از سنت لیبرالیسم و اخلاق پروتستانی، نوعی از اسلام را به جهانیان عرضهکردهاست که از اسلام اجتماعی در برابر اسلام سیاسی دفاعمیکند؛ اگرچه فعالیتها و اقدامهای این جنبش تحتالشعاع حوادث پس از کودتای نافرجام قرارگرفته و دولت ترکیه مبارزهای گسترده را برای حذف این جنبش آغازکردهاست، بهنظرنمیرسد داستان جنبشی که جای پای عمیقی در سنت اسلامی و فرهنگ بومی دارد و توانایی خود را در تطبیق با شرایط موجود و روزآمدکردن اندیشههای اسلامی نشاندادهاست، به این زودی بهپایانبرسد.
Machine summary:
براسـاس اعـلام وزیـر دادگستری ترکیه ، تعداد افراد مرتبط با گروه فتح الله گولن ، نزدیـک بـه ١٦٨ هـزار تـن و تعـداد افـراد زندانی شده دراین زمینه ، ٥٠ هزار تن است (وب سایت دنیـای اقتـصاد، تحـولات ترکیـه ، ١٩ تیـر ٩٦)؛ همچنین تلاشی گسترده ازسوی دولـت بـرای بـستن مؤسـسات آموزشـی و منـع فعالیـت مؤسـسات فرهنگی و رسانه ای و مصادره نهادهای مالی در داخل و خارج ترکیـه آغازشـده کـه همچنـان نیـز بـا قدرت تمام ادامه دارد و آخرین مورد آن ، سـفر اردوغـان بـه کـشورهای آفریقـایی در ژانویـه ٢٠١٧ و تـلاش وی بـرای بـستن مـدارس گـولن در ایـن کـشورهاست ؛ مـدارس و مؤسـساتی کـه در زمـان ریاست جمهوری عبدالله گل ، با حمایت و همراهی سـفارتخانه هـای ترکیـه در ایـن کـشورها گـشوده شده اند و بخشی از دیپلماسی فرهنگی این کشور به حـساب مـی آمدنـد (یـا بـه احتمـال همچنـان نیـز به حساب می آیند)؛ علاوه براین به دنبال کودتای نافرجام ١٥ جولای در ترکیه ، آنکارا تاکنون چنـدین بـار تقاضای استرداد «فتح الله گولن »، رهبر جنبش هیزمت از آمریکا١ را به اتهام سـاماندهی ایـن کودتـا بـه آمریکا ارائه داده است ؛ تقاضایی که تاکنون با پاسخی مثبت ازسوی واشنگتن ، همراه نبوده است .
به تعبیر فیلیپ آدامـز، جامعـه شناسـی تاریخی ، عبارت است از قضاوت درباره تاریخ و پرداختن به تلاشی که انسان ها برای ساخت آینـده بـا توجه به گذشته انجام می دهند و در این فرایند، گذشته تنها ماده خامی تلقـی مـی شـود کـه رخـدادهای زمانه از درون آن می جوشد (رشیدی ، ١٣٩٤)؛ درعین حال ، جنبش هیزمت و جامعه ترکیه به مثابه نوعی نظام (یک سیستم ) اجتماعی لحاظ شده که در ارتباط پویا با محیط پیرامـونی اسـت ؛ بـدین ترتیـب کـه زمینه های داخلی شکل گیری جنبش در کنار مفهوم مدرنیته و جایگاه غرب و اندیشه هـای برخاسـته از آن سامان و همچنین کوشش های متعدد غرب سیاسی در خاورمیانه و بـه خـصوص ترکیـه ، قابـل فهـم است ؛ رویکردی که ما آن را نگرش سیستمی می خوانیم .