Abstract:
هدف این پژوهش استنتاج هدفهای تربیت عرفانی حافظ، شاعر و عارف ایرانی قرن نهم هجری، متناسب با عقاید انسان شناسی اوست. بر این اساس اشعار عرفانی حافظ با روش تحلیلی و استنتاجی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته¬ها نشان می دهد که ویژگیهای انسان و اهداف تربیتی حافظ با آموزه¬های اسلامی انطباق دارد و حافظ با توجه به آن، اهداف عرفانی خود را تبیین کرده است. محورهای اساسی اندیشه حافظ خدا، عشق و انسان با واسطه گری شریعت الهی و عقل است. انسان با نوشیدن شراب الهی به مستی ازلی می¬رسد و هوای نفس، انسان را از جایگاه خود دور می-سازد؛ بنابراین انسان با خودشناسی، تهذیب نفس و شهود باطن، خداوند را نزدیکتر از همیشه احساس خواهد کرد؛ با پشتوانه اسلامی دیندار خواهد شد و با وحدتگرایی در همه ذرات هستی خدا را می بیند و به همین دلیل به همه چیز عشق می ورزد. در نهایت انسان به عالیترین مدارج کمال خواهد رسید که دستیابی به جام جم است. در این حالت مظهر صفات الهی و خداگونه خواهد شد.
Machine summary:
در همین رابطه در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در مبانی، ارزشها، اهداف و راهبردها به موضوعات مورد نیاز تربیت عرفانی توجه شده است ؛ همان گونه که مبانی و ارزشها بر دین اسلام ، آموزه های قران کریم و نقش معنوی، اسوه ای و هدایتی تربیتی پیامبر اکرم (ص ) و ائمه معصومین مبتنی است و 1 - Mautner در فصل ششم به رشد و تعالی معنوی و اخلاقی معلمان و دانش آموزان و ارتقای معنوی خانواده اشاره شده است (سند تحول بنیادین ، ١٣٩٠: ٢٧ ـ ١٥).
شخصی که دچار دنیا شده ، هدف او ارضای خواسته های نفس است ، دیگر آزاد نیست و نمیتواند عاشق باشد و امکان رسیدن به معشوق را از دست میدهد: تو کز سرای طبیعت نمیروی بیرون کجا به کوی طریقت گذر توانی کرد (١٤٣) ١ ـ ٢ ـ خودخواهی: حافظ خودبینی را عین کفر، بیایمانی و حجاب راه میداند.
در ادامه به شرح و توضیح چند هدف واسطه ای میپردازیم : خودشناسی (معرفت نفس ) این هدف بر ماهیت روحانی انسان ، عاطفۀ عشق و توانایی درک اسرار الهی مبتنی است و برای برطرف کردن مانع خودخواهی و تعلقات نفس تعیین شده است .
بنابراین از نظر حافظ ، هدف تهذیب نفس ، پیراستن درون از آلودگیها است تا گوهر جان آدمی، خود را نشان دهد؛ در این حالت انسان خدا را نزدیکتر خواهد یافت ؛ انوار الهی را درک میکند و در راه کمال انسانی به پیش خواهد رفت ، «از پای تا سرت همه نور خدا شود / در راه ذوالجلال چو بی پا و سر شوی» (٤٧٧).