Abstract:
در این پژوهش، دامنه جنوبی میشوداغ در استان آذربایجانشرقی از نظر فعالیتهای نئوتکتونیکی مورد بررسی قرار گرفته است. در این زمینه، مجموعهای از روشهای توصیفی، میدانی و تحلیلی بهکار گرفته شد. برای انجام محاسبات از نقشههای توپوگرافی مقیاس 1:50000، نقشههای زمینشناسی مقیاس 1:100000 و تصویر DEM (30متر) منطقه در قالب نرمافزارهای Arc GIS و اتوکد استفاده شد. در رابطه با هدف تحقیق، سه نوع پارامتر کمّی ژئومورفیک شامل پارامترهای پنجرهای، پیوسته و گسسته مورد استفاده قرار گرفت. نسبت پهنای چارکها، نسبت جامی، نسبت مساحت چارکها و شاخص عدم تقارن حوضه آبریز از مهمترین پارامترهای حوضهای تحقیق میباشند. بخش مهمی از اطلاعات از روی نیمرخ طولی آبراهههای اصلی حاصل گردید. مهمترین این اطلاعات شامل محاسبات مربوط به نمایه گرادیان آبراهههای اصلی و نمایه انحراف از نیمرخ میباشند. شاخصهای دیگری مانند پیچ و خم جبهه کوهستان و نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره محاسبه شد. همچنین جهت تحلیل سهبعدی از منطقه، منحنیهای هیپسومتری واقعی و تئوریک برای هر یک از حوضههای مورد مطالعه ترسیم گردید. درنهایت، برای پیبردن به روند کلی تغییرات شاخصها، خط مرجعی به طول تقریبی 55 کیلومتر از ابتدا تا انتهای منطقه مورد مطالعه کشیده شد و مقادیر هر یک از شاخصها نسبت به آن به صورت نمودار ترسیم گردید. در منطقه مورد مطالعه، مهمترین شواهد جنبشهای تکتونیک فعّال، وجود پرتگاههای گسلی با ارتفاع تقریبی 10 تا 20 متر در امتداد گسلهای جوان میباشد. همچنین، وجود پشتههای مسدود کننده، اسارت رودخانه، بریدگی و تغییر محل رسوبگذاری مخروطافکنهها در جبهه کوهستان دلایل دیگری بر وجود فعالیتهای نئوتکتونیکی در منطقه میباشد. شاخصهای کمّی ژئومورفیک نتایج مطالعات میدانی را تایید میکند به طوریکه، مقادیر حداکثر نمایه گرادیان طولی و نمایه انحراف از نیمرخ، بیشتر در ارتفاعات پایینتر و تقریبا در نزدیکی خروجی حوضهها قرار دارند که این امر را میتوان به جنبشهای گسل جوان صوفیان- شبستر مرتبط ساخت. نتایج این شاخصها به همراه شاخصهای کمّی حوضه-ای، پیچ و خم جبهه کوهستان، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره و همچنین تحلیل منحنیهای هیپسومتری واقعی و بیبعد نشاندهنده فعّال بودن گسلهای منطقه میباشد.
Machine summary:
ارزيابي تکتونيک فعال در دامنة جنوبي ميشوداغ محمدحسين رضايي مقدم ـ استاد ژئومورفولوژي ، دانشکدة جغرافيا، دانشگاه تبريز منصور خيري زاده آروق ـ دانشجوي دکتراي ژئومورفولوژي ، دانشکدة جغرافيا، دانشگاه تبريز سليمان سرافروزه ـ دانشجوي دکتراي ژئومورفولوژي ، دانشکدة جغرافيا، دانشگاه تبريز پذيرش مقاله : ١٣٩٢/٠٤/١٢ تأييد نهايي : ١٣٩٢/٠٩/١٢ چکيده در اين پژوهش ، دامنة جنوبي ميشوداغ از نظر فعاليت هاي نئوتکتونيکي مورد بررسي قرار گرفته است .
شاخص هاي کمي ژئومورفيک نتـايج مطالعـات ميـداني را تأييد مي کند؛ به طوري که مقادير حداکثر نماية گراديان طولي و نماية انحراف از نيمرخ ، بيشـتر در ارتفاعات پايين تر و تقريبا در نزديکي خروجي حوضه ها قرار دارند که اين امر را مي توان بـا جنبش هاي گسل جوان صوفيان ـ شبستر مرتبط دانست .
در نواحي متأثر از تکتونيک ، داده هاي ژئومورفولوژيکي و زمين شناسي ، برخي از بهترين رهيافت هـا را بـراي شناسايي و تشخيص تکتونيک فعال فراهم مي کند (مولين ، پازاگليا و دراميس ، ٢٠٠٤) و شاخص هاي ژئومورفيک بـه طـور گسترده اي به منزلة ابزاري براي شناسايي و مشخص کردن بخش هاي تغيير شکل يافته به وسيلة گسـل هـاي فعـال ، مـورد استفاده قرار گرفته اند (گياکونيا و همکاران ، ٢٠١٢).
در همين رابطـه مـي تـوان بـه کارهـاي پژوهشـگران ديگـري همچـون مختاري (١٣٨١)، خيام و مختاري (١٣٨٢)، مقصودي و کامراني دليـر (١٣٨٧)، رجبـي و شـيري طـرزم (١٣٨٨)، رامشـت ، سيف ، شاه زيدي و انتظاري (١٣٨٨)، اسماعيلي ، متولي و حسين زاده (١٣٩١) اشاره کرد.