Abstract:
سیلاب، از خطرات اصلی در مناطق کوهستانی میباشد. حوضه آبخیز آق لاقان چای با داشتن چهره کوهستانی و با توجه به وضعیت زمینشناسی، لیتولوژی و اقلیمی، عمده شرایط لازم جهت شکلگیری خطر سیلاب را دارد. این پدیده همهساله موجب خسارت به مناطق مسکونی، تخریب راه ارتباطی و رسوبزایی گسترده و پر شدن مخزن سد یامچی و بستر رودخانه از رسوب میشود. هدف این تحقیق پهنهبندی خطر وقوع سیلاب در حوضه آق لاقان چای میباشد. برای رسیدن به این هدف با بررسیهای میدانی و مطالعه منابع، ابتدا 9 عامل مؤثر وقوع سیلاب منطقه شامل شیب، جهت شیب، لیتولوژی، ارتفاع، فاصله از آبراهه، بارش، دما، کاربری اراضی و خاک شناسایی شدند. سپس لایهها اطلاعاتی توسط سامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه گردید. ارزشگذاری و استانداردسازی نقشههای معیار،در نرمافزار IDRISIبهصورت توأم با استفاده از روش فازی انجام گرفت. در مرحله بعد عوامل موردبررسی بهصورت زوجی مقایسه و وزن هر یک از عوامل که مبین میزان تأثیر آنها است، در نرمافزار Expert Choice ارائه شد. تحلیل و مدلسازی نهایی با استفاده از روش ویکور بهعنوان یکی از روشهای تحلیل تصمیمگیری چند معیاره، انجام شد.طبق نتایج بهدستآمده، عوامل شیب، ارتفاع و فاصله از شبکه آبراهه، بیشترین تأثیر را بر ایجاد سیل در حوضهی آق لاقان چای دارند. بهطور عمده مناطق بسیار پرخطر در قسمت پرشیب شمال و جنوب غربی حوضه مطالعاتی قرار دارند. بهطورکلی نتایج مطالعه نشان میدهد که حوضه آق لاقان چای دارای توان بسیار بالا ازلحاظ رخداد سیلاب میباشد، لذا انجام اقدامات حفاظتی، آبخیزداری و مدیریتی در حوضهی مطالعات ضروری میباشد.
Machine summary:
حوضه آبخيز آق لاقان چاي که در استان اردبيل و در دامنه ي جنوب شرقي رشته کوه سبلان قرارگرفته است ، به لحاظ شرايط خاص منطقه ، مانند توپوگرافي (کوهستاني بودن حوضه )، شيب زياد، وضعيت ليتولوژي (وجود سازندهايي با نفوذ- پذيري کم ) و شرايط اقليمي (بارش هاي ناگهاني و رگباري بهاري ،ذوب برف ها، طغيان رودخانه ها در بهار)، از پتانسيل بالايي براي وقوع سيلاب برخوردار مي باشد.
براي مثال ، امير احمدي و همکاران (١٣٩٠)، درمطالعه اي به پهنه بندي خطر ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1-Green 2 - Ward 3- Leskens 4-Kolawole 5-Tingsanchali سيلاب در محدوده ي شهر سبزوار پرداختند و به اين نتيجه رسيدند که حدود ١٥ درصد از محدوده در پهنه ي خطر خيلي زياد، ٤٥ درصد در پهنه ي خطر زياد و ٢٥ درصد در پهنه ي خطر متوسط و ١٥ درصد در پهنه ي کم خطر ازلحاظ سيل - گيري قرار دارد.
قنواتي و همکاران (١٣٩١)، به ارزيابي و پهنه بندي خطر رخداد سيلاب در حوضه ي فرحزاد تهران با استفاده از منطق فازي پرداختند که در اين زمينه اقدام به تهيه ي لايه هاي اطلاعاتي همچون شيب ، انحناء پروفيل ، پلانيمتريک ، ارتفاع ، تراکم زهکشي ، فاصله از آبراهه ، لندفرم ها و کاربري اراضي کردند.
با توجه به پيشينه تحقيق ، از آن نظر که الگوهاي تصميم گيري چند معياره و استفاده از GIS، از استقبال بالايي برخوردار بوده است ، در اين بررسي نيز درنهايت از روش ويکور، که بر اساس رويکرد برنامه ريزي مطلوب و بهينه سازي چندمعياره پايه ريزي گرديده است ، به عنوان قاعده تصميم گيري چند معياري ، جهت پهنه بندي پتانسيل سيل خيزي حوضه آق لاقان چاي استفاده شده است .