Abstract:
آثار نویسندگان غربی دربارۀ جوامع شرقی در سدۀ هیجدهم و نوزدهم میلادی از منابع مهم مطالعات تاریخ سدههای اخیر این جوامع است. از جملۀ این آثار، سفرنامههایی است که خاورشناسان و نویسندگان غربی پس از سفر به سرزمینهای شرقی نگاشته و در آن مشاهدات خود را منعکس کردهاند. یکی از پدیدههای مورد توجه نویسندگان غربی در سدۀ نوزدهم میلادی، جنبش وهابیت بود که در آثار خاورشناسان بهویژه گروهی از آنان که به جزیرةالعرب سفر کردند و مشاهدات خود را از این فرقه در سفرنامههای خود ثبت کردند، بازتابی وسیع یافته است. سفرنامهها و سایر آثار نویسندگان غربی، اطلاعات گوناگون اجتماعی و تاریخی دربارۀ این جنبش بهدست میدهند؛ اما آنچه در این نوشتار بررسی شده، نه تاریخ وهابیت بلکه دیدگاه نویسندگان غربی به وهابیت و توصیفی است که آنان از این جنبش ارائه دادهاند.
در این مقاله، تنها به یک جنبه از تصویر و توصیف ارائهشده در آثار نویسندگان غربی بهخصوص سفرنامهنویسان سدۀ نوزدهم میلادی میپردازیم و آن، تشبیه وهابیت به جنبش نهضت اصلاح دینی اروپاست. در آغاز، پس از معرفی مختصر نهضت اصلاح دینی، وهابیت و خاورشناسان، گزارشی از تشبیه وهابیت به نهضت اصلاح دینی در آثار مورد نظر ارائه داده و سپس برخی از عناصر این تشبیه از جمله شعارهای مبارزه با فساد و بازگشت به کتاب مقدس را بررسی میکنیم.
Machine summary:
تحریریۀ کتابگزار انگارۀ شباهت وهابیت و نهضت اصلاح دینیدر آثار خاورشناسان کامران محمدحسینی پژوهشگر تاریخ اسلام، کارشناس ارشد تاریخ تشیع چکیده آثار نویسندگان غربی دربارۀ جوامع شرقی در سدۀ هیجدهم و نوزدهم میلادی از منابع مهم مطالعات تاریخ سدههای اخیر این جوامع است.
یکی از پدیدههای مورد توجه نویسندگان غربی در سدۀ نوزدهم میلادی، جنبش وهابیت بود که در آثار خاورشناسان بهویژه گروهی از آنان که به جزیرةالعرب سفر کردند و مشاهدات خود را از این فرقه در سفرنامههای خود ثبت کردند، بازتابی وسیع یافته است.
وهابیت، نهضت اصلاح دینی، پروتستانتیزم، خاورشناسان، سفرنامهنویسان غربی آغاز سخن همزمان که آل سعود در سدۀ هیجدهم و نوزدهم میلادی در مرکز جزیرةالعرب، سرزمینهای زیر سلطۀ خود و جغرافیای پیروان آیین وهابیت را گسترش میداد، مسافرت غربیان به این سرزمین فزونی مییافت.
گروهی از مسافران غربی، روابط مستقیمی با وهابیان پیدا کردند و به توصیف و معرفی این فرقه در آثار خود پرداختند؛ این نوشتهها در عینحال که اهمیت زیادی برای شناخت تاریخ فرقۀ وهابیت دارد، بازتابدهندۀ بخشی از گفتمان خاورشناسان سدۀ نوزدهم میلادی در مطالعۀ پدیدههای شرقی است که این مقاله نیز در پی بررسی بخشهایی از آن است.
در این نوشتار، پس از معرفی مختصر اصطلاحات کلیدی، نخست، نمونههایی از مقایسۀ وهابیت با نهضت اصلاح دینی در متون سفرنامهنویسان غربی بهخصوص آنانی که در سدۀ نوزدهم میلادی به جزیرةالعرب سفر کردند و گاه ارتباطی مستقیم با وهابیان برقرار کردند، نقل شده، و در بخش دوم، به بررسی عناصری که این شباهت را در ذهن غربیان شکل داده، پرداخته شده است.