Abstract:
مطالعه آیات قرآن با تکیه بر فضای نزول پرده از پارهای از حقایق پنهان آیات قرآن بر میدارد. در این مقاله آیهی پنجم سورهی قصص، مشهور به آیهی وارثان زمین با چنین رویکردی مورد مطالعه واقع شده است. این آیه، چنان که از سیاقش بر میآید، دلالت دارد بر این که ارادهی خداوند متعال بر این قرار گرفت که بر بنی اسرائیل که تحت استضعاف فرعون بودند، منت بنهد و آنان را پیشوایان و وارثان سرزمینی قرار دهد که از آن در کتاب مقدس به سرزمین موعود نام بردار شده است. در مقاله حاضر سخن بر سر این است که اگرچه سیاق این آیه ناظر به بنی اسرائیل زمان موسی است، ولی با عنایت به این که آن در دوره مکی و متناسب با شرایط و فضای تحت استضعاف واقع شدن مسلمانان از سوی سران قریش نازل شده، بیگمان در حکم بشارتی به ایشان بوده که آنان نیز نظیر بنی اسرائیل از ستم قریش رهایی خواهند یافت و به پیشوایی و وراثت سرزمینی نائل خواهند آمد و البته این آیه متضمن این قاعدهی کلی هم است که سنت الهی بر این قرار گرفته که مستعضفان در هر عصری به ویژه در آخر الزمان به پیشوایی و وراثت زمین نائل آیند.
Studying the verses of the Qur'an by relying on the atmosphere of revelation reveals some of the hidden truths of the verses of the Qur'an. In this article, the fifth verse of Surah Al-Qasas, known as the verse of the heirs of the earth, is studied with such an approach and, as it turns out, implies that the will of God was imposed on the children of Israel who were oppressed by Pharaoh. May God bless them and make them the leaders and heirs of the land which is mentioned in the Bible as the Promised Land. In the present article, it is said that although the context of this verse refers to the children of Israel in the time of Moses, but considering that it was revealed in the Meccan period and in accordance with the conditions and atmosphere under which the Muslims were oppressed by the Quraysh leaders, It was a good news to them that like the children of Israel, they will be freed from the oppression of the Quraysh and will achieve leadership and inheritance of the land. Time will lead and inherit the earth.
Machine summary:
مساله مورد ِبحث مقاله، این است که آیه پنجم این سوره که میفرماید: *وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی اْلأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ*، در چه فضا و بستر تاریخیای نازل شده؟ مناسبت و اقتضای نزول آن، چه بوده؟ اوضاع عام و کلی حاکم بر مردم مکه در زمان نزول آن چگونه بوده؟ و در نهایت این که در آن برهۀ زمانی، چه وضعیتی در مکه حاکم بوده که این سوره و ازآن جمله، آیۀ وارثان زمین، ناظر به آن اوضاع نازل شده است؟ پیشینۀ بحث مقالاتی درباره آیه 5 سورۀ قصص، نوشته شده؛ ازجمله: مقالۀ «ارزیابی نظریات مفسران فریقین، در تفسیر آیۀ پنجم سورۀ قصص» (دژآباد و پایدار، 1393ش)؛ مقالۀ «نقد و بررسی تفاسیر فریقین از آیات توارث» (حسنی بافرانی، 1395ش)؛ و مقالۀ «وعدۀ قطعی خدای متعال به تحقق حکومت مهدوی در زمین - پژوهش تطبیقی در آیه 5 قصص» (طیب حسینی، 1397ش) که هرکدام نگاهی متفاوت به آیه داشتهاند و البته یک همپوشانی نیز در همۀ آنها، بهجهت بهرهگیری از منابع مشابه، دیده میشود.
اصطلاح «استضعاف» در آیات دیگر قرآن نیز آمده است که با توجه به آیات قبل و بعد، مفهوم آن بهتر مشخص میشود؛ مانند آیه 75 سورۀ اعراف که «استضعفوا» به مستضعفان باایمان معنا شده است؛ زیرا آیات 73 تا 79 سورۀ اعراف، به ماجرای قوم حضرت صالح(ع) میپردازند و این که خداوند آنان را جانشینان قوم «عاد» قرار داد و در زمین مستقر ساخت، اما بهسبب نافرمانی دچار عذاب و هلاکت شدند.