Abstract:
پژوهشهای فلسفی، در میان اندیشمندان اسلامی معاصر جایگاه ویژهای دارد و دفاع عقلانی از بنیانهای نظری دین در گروِ آن است. بیتردید در صورتی حکمتپژوهی در این راستا قرین توفیق میشود که روشمند بوده و براساس عیار پژوهش در این حوزه علمی باشد. آیتالله مصباح یزدی ـ فیلسوف برجسته دوران معاصر جهان اسلام ـ در آثار گفتاری و نوشتاریِ فلسفیِ خویش، روشی بدیع و کارآمد را در پژوهشهای حِکمی بهکار گرفته است. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی با تأکید بر اثر برجسته فلسفیِ آیتالله مصباح یزدی (کتاب «آموزش فلسفه»)، به بررسی روش ایشان در حکمتپژوهی میپردازیم. براساس یافتههای پژوهش، مراحل حکمتپژوهیِ روشمند بدین شرح است: توجه به خلأها یا بنبستها در مباحث فلسفی غرب، تبارشناسی مسأله، بررسی پیشینه، فهم، تقریر و تحلیل دقیق مسأله، بررسی دیدگاههای مطرح و یا قابل طرح درباره مسأله، توجه به لوازم دیدگاهها، توجه به فایده بحث، تقریر دقیق دیدگاه رقیب و ادله آن، توجه به خاستگاه نظریه، نقد و بررسی دیدگاه رقیب و ادله آن، ارائه دلیل معتبر برای دیدگاه برگزیده، پاسخگویی به نقدهای مطرح و یا قابل طرح درباره ادله دیدگاه برگزیده، پاسخگویی به شبهات مربوط، ملاحظه نتیجه، رعایت سیر تدریجی طرح و تحلیل عمیق فلسفی بهصورت منظومه و تطبیق قواعد کلی بر مسائل علومِ دیگر.
Philosophical investigations enjoy special rank amongst contemporary Muslim thinkers. Rational defense of the theoretical foundations of religion is based on the results of these investigations. Undoubtedly, those philosophical studies are successful that have a methodology and are based on research criteria particular to this academic field. Ayatullah Misbah Yazdi, a renowned contemporary philosopher of the Muslim world, in his philosophical lectures and written works, has applied a novel and efficient method in philosophical studies. In this paper, using the descriptive analytical approach, by emphasizing on the famous philosophical work of Ayatullah Misbah Yazdi (Philosophical Instructions), his method is analyzed. Based on the research findings, the stages of methodological philosophy investigation are as follows: paying attention to the gaps and impasses in western philosophical discussions, deep critical analysis of the problem, examining the background, precise understanding, explanation and analysis of the problem, examining the proposed or possible points of view about the problem, paying attention to the outcomes of the points of view, paying attention to the usefulness of the discussion, precisely describing the opponent's point of view and its arguments, paying attention to the origin of the theory, criticizing and examining the opponent's point of view and its arguments, providing a valid argument for the chosen point of view, answering to criticisms raised or can be raised about the arguments of the chosen point of view, answering the related doubts, considering the result, observing the gradual course of the plan, deep philosophical analysis in a systematic way and applying the general rules to the problems of other sciences.
Machine summary:
به همین دلیل است که آیتالله مصباح نیز برای نخستینبار در تاریخ فلسفه اسلامی، مباحث مربوط به شناختشناسی را بهصورت جداگانه و با حفظ ترتیب منطقی، قبل از مباحث مربوط به هستیشناسی با عنوان «بخش دوم» در ده درس (از ابتدای درس یازدهم تا پایان درس بیستم) به شیوه آموزشی بیان کرده است و در ابتدای این بخش، به تمایز آن از هستیشناسی و تقدم منطقی آن نسبت به مسائل مربوط به وجود بما هو وجود و دیگر علوم فلسفی اشاره کرده است (همان، ج1، ص147).
برای نمونه، در مسأله اصالت وجود ـ که بسیار مورد بحث قرار گرفته و برخی در فایدهمندی آن تردید کردهاند ـ میتوان با برشمردن فواید آن نهتنها تردید را از میان برد، بلکه با توجه به آثار مهم شمردهشده، آن را از مباحث ضروری دانست؛ بهگونهای که بدون طرح و بررسی آن، فیلسوف نخواهد توانست به دیگر بحثهای فلسفی بپردازد.
برای نمونه، آیتالله مصباح در مقام برشمردن ادله اصالت وجود، با اشاره به راههای مختلف اثبات دیدگاه برگزیده، سادهترین راه را تأمل درباره خود مفاهیم وجود و ماهیت و مفاد آنها دانسته و به تحلیل آنها پرداخته و سپس دیگر شواهد درستیِ این دیدگاه را به تفصیل مورد بررسی قرار داده است.
برای نمونه، آیتالله مصباح هنگام ارائه ادله اصالت وجود به اشکالهای قابل طرح درباره آنها نیز اشاره کرده و به آنها پاسخ داده است (همان، ج1، ص349-350).