Abstract:
هدف: پژوهش حاضر فهرستهای نسخ خطی منتشر شده از سال 1314 تا سال 1399 در افغانستان را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است تا علاوه بر شناخت ویژگیهای فهرستنگاری در افغانستان معاصر، میزان رعایت استاندارد DCRB را در آنها مشخص نماید.روش/رویکرد پژوهش: این پژوهش از نوع کاربردی و به روش پیمایشی انجام پذیرفته است. فهرستهای چاپ شده در قالب تک مقاله و تکنگاشت مستقل تا سال 1399 از طریق یک سیاههوارسی و بر مبنای استاندارد DCRB مورد بررسی قرار گرفت. فهرستها، در سه گروه فهرستهای مجموعههای افغانستان، فهرستهایی که فهرستنگاران خارجی از مجموعههای افغانستان تهیه کردهاند و فهرستهایی که افغانها از مجموعههای خارج از کشور تهیه نمودهاند، ارزیابی شده است. یافتهها و نتایج: یافتهها نشان داد که از نظر روش فهرستنگاری، دو بخش کتابشناسی و نسخهشناسی در همه فهرستهای توصیفی دیده میشود. اما در اکثر فهرستها این دو بخش کاملاً از هم تفکیک شده نیست. همچنین میزان توصیف نسخه متفاوت است. در همین راستا 64 درصد از فهرستهای افغانستان از نوع توصیفی و 36 درصد از نوع نامگو است. از نظر ساختار تنظیم فهرست نیز 70 درصد از فهرستها بر اساس عنوان نسخه تنظیم شده است.به طور متوسط فهرستهای توصیفی که توسط فهرستنگاران داخلی تألیف شدهاند، به میزان 61 درصد و فهرستهایی که توسط فهرستنگاران خارجی نگاشته شدهاند به میزان 59 درصد با استاندرد DCRB تطابق دارند. نتایج بیشتر نشان داد فهرست نسخههای خطی آرشیف/ آرشیو ملی از افضلی و نیّر (1364-67) به میزان 77 درصد ، فهرست کلِر (2016) به میزان 75 درصد و فهرست پرونتا (1322) به میزان 72 درصد بیشترین تطبیق را با استانداردهای فهرستنویسی داشته است. پس از آن فهرست افضلی (1363) و عبدالرحمن دوست (1397) و مشتری (1365) به میزان 67 درصد بیشترین تطبیق را با استاندارد مذکور داشتهاند. همچنین در دو برهه زمانی توقف کامل در فهرستنگاری مخطوطات به چشم میخورد: 1) دوره چهل ساله (1312-1352) سلطنت محمدظاهر شاه 2) در زمان جنگهای داخلی و حکومت نخست طالبان از اواخر دهه شصت تا اوایل دهه هشتاد خورشیدی. جنگ و ناآرامیهای سیاسی و اجتماعی، سیاستهای فرهنگی نامناسب، کمبود متخصص و نسخهشناس و عدم درک درست سیاستگزاران فرهنگی از اهمیت نسخ خطی به عنوان میراث ملی، از عوامل کندی و توقف فهرستنگاری مخطوطات در افغانستان به نظر میرسد.
Objective: The present study is intended to review and evaluate the published catalogs of Afghan collections from 1314 Sh. /1935 AD up to 1399 Sh. /2020 AD, so that in addition to recognizing the characteristics of cataloging in contemporary Afghanistan, the level of compliance with the DCRB standard in them is also determined.Research Method/Approach: This research is of applied type and conducted by survey method. The lists published in the form of single articles and independent monographs until 1399/2020 were reviewed through a checklist and based on the DCRB standard. The lists have been evaluated in three categories: lists of Afghan collections; the lists prepared by foreign catalogers from Afghan collections; and the lists prepared by Afghans from collections abroad.Findings and Conclusions: The findings indicated that in terms of cataloging method, two parts of bibliography and codicology are seen in all descriptive lists. But in most lists, these two parts are not completely separated. Besides, the amount of the manuscript description is different. In this regard, 64 percent of Afghanistan’s lists are of descriptive type and 36 percent are of non-descriptive type. In terms of the structure of the list, 70 percent of the lists are organized according to the title of the manuscript.On average, the descriptive catalogs authored by domestic catalogers conform to the DCRB standard by 61 percent and the catalogs authored by foreign catalogers conform by 59 percent. Further results showed that the list of manuscripts of the National Archives by Afzali and Nayyir (1364-67/1985-88) by 77 percent, Keller’s list (1395/2016) by 75 percent and Parwanta’s list (1322/1943) by 72 percent are the most compatible with cataloging standards. After that, the list of Afzali (1363/1984), Abdurrahman Doust (1397/2018) and Moshtari (1365/1986) have the highest compliance with the above-mentioned standard by 67 percent. Also, there was a complete pause in cataloging manuscripts in two periods of time: 1. The forty-year period (1312-1352/1933-1973) of Mohammad Zaher Shah’s reign; 2. During the civil wars and the first round of the Taliban’s rule from the late 60’s/80’s to the early 80’s/2000’s. War and political and social unrest, inappropriate cultural policies, lack of experts and codicologists, and the lack of understanding the importance of manuscripts as a national heritage by the cultural policy-makers seem to be the factors behind the slowdown and cessation of cataloging manuscripts in Afghanistan.
Machine summary:
. (45-31 این درحالی است که نخستین فهرست نسخ خطی افغانستان به روش امروزی در سال ١٣١٤ توسط سرور گویا اعتمادی در سالنامه کابل منتشر شد٢ که مشتمل بر توصیف نسخه هایی گزیده از موزه کابل ، کتابخانه ملی دارالسلطنه کابل و کتابخانه وزارت معارف است .
از دهه بیست تا دهه شصت خورشیدی از احمدعلی کهزاد، عبدالحی حبیبی، صدیق الله رشتین ، عتیق الله معروف ، واحدی جوزجانی، فکریسلجوقی، خلیل الله خلیلی، میرغلامرضا مایل هروی، محمدانور نیر، وسیمه حکیمی، عبدالقدیر مشتری نجرابی، عبدالرشید صمدی و تعدادی دیگر فهرست هایی در قالب مقاله (تألیف یا ترجمه ) در نشریات به نشر رسید اما تا سال ١٣٥٤ هیچ فهرستی از مخطوطات افغانستان در قالب کتاب منتشر نشد تا این که فهرست نسخه های قلمی پشتوی دانشگاه کابل و پشتو تولنه (انجمن پشتو) توسط محمدابراهیم ستوده و عبدالرحمن منتشر شد.
پرسش های پژوهش از آنجا که مشخص نیست فهرست نگاران افغانستان در تألیف فهرست ها از چه روش هایی استفاده کرده اند، توصیف چه جنبه ها و عناصری از نسخه برای آن ها از اهمیت برخوردار بوده و چه میزان اطلاعات در توصیف یک نسخه ارائه داده اند، این پژوهش بر آن است تا با هدفِ میزان انطباق فهرست های موجود با قواعد فهرست نویسی توصیفی نسخ خطی کتابخانه کنگره امریکا (استاندارد DCRB) به پرسش های زیر پاسخ گوید: ١.
برای تدوین سیاهه وارسی از قواعد فهرست نویسی توصیفی نسخه های خطی کتابخانه کنگره امریکا (استاندارد DCRB) که در مقاله سید ابراهیم عمرانی آمده و شامل ٣٦ عنصر توصیفی میباشد، بهره گرفته شده است .