Abstract:
امروزه سراجالدین علی خان آرزو برای اهالی تحقیق و قلم نامی آشناست. به نظر میرسد کمتر کسی در رشته زبان و ادبیات فارسی
اعم از استاد و دانشجو وجود دارد که نسبت به خان آرزو آشنایی نداشته باشد. اما علی رغم اهمیتی که وی دارد تاکنون چنانکه باید و
شاید دیدگاههای وی مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است. دیدگاههای او را میتوان در حوزههای مختلف نقد ادبی، زبانشناسی،
سبکشناسی و ... مورد نقد و بررسی قرار داد. در این مقاله کوشش شده است یکی از دیدگاههای وی در حوزه زبانشناسی، یعنی موضوع
معنیشناسی، مورد بررسی و تحلیل قرار بگیرد. در این بررسی سعی شده است حتیالمقدور نظریههای وی با نظریههای زبانشناسان
معاصر و بعضا سنتی مطابقت داده شود.
Machine summary:
"مسأله دیگری که آرزو در مورد رابطه بین لفظ و معنی مطرح کرده است، این است که الفاظ و مدلولات آن، آیا تابع شرایط جغرافیایی است یا نه؟ عدهای در آن زمان مثل عباد بن سلیمان این نظریه را ارائه کردهاند که در میان الفاظ و مدلولات تناسبی طبیعی وجود دارد، به این معنی که مثلا کلمه «اذغاغ» با توجه به این که واژهای خشک و درشت و زمخت است، بر «سنگ» دلالت میکند.
ک: همان، ص 28) آرزو طریق اخذ لغات فارسی را نیز دو روش متواتر و آحاد میداند: پس بعضی از آن متواتر است چنانکه «گفت و شنید» و «خورد و برد» و «زد و کشت» و غیرها، و برخی آحاد مثل الفاظ عربیه واقعه از ارباب فرهنگها خصوصا الفاظی که منفرداند و در این ظن و گمان کافی است بلکه سماع از یکی از اهل زبان به شرطی که غلط در شعر و کلام او نباشد یا دیدن در اشعار استادی که قابل اعتماد بود.
(صفوی، 1379، ص 113ـ114) دکتر باطنی نیز علل پیدایش چند معنایی در زبان فارسی را مورد بررسی قرار میدهد؛ او مهمترین علت پیدایش چند معنایی را امکان به کار بردن کلمه در مفاهیم نزدیک به همدیگر میداند و طبق گفته او این امکان ناشی از آن است که تصویری ذهنی که کلمه با آن در ارتباط است، چیز صریح و روشنی نیست؛ بلکه حوزه بسیار مبهمی است که در بافتهای متفاوت زبانی بخشی از آن برجسته میگردد."