Abstract:
در مقاله «مناظره سرو و آب»، نگارنده پس از مقدمهای کوتاه در بیان مسلمات زندگی و آثار قاضی نظامالدین اصفهانی، دانشور ادیب
و شاعر ذولسانین اصفهان در قرن هفتم هجری، با استناد به دستنویسهای آثار او و دیگر قراین علمی، به ساختارشناسی، بیان زمان و
شأن صدور مناظره سرو وآب پرداخته، و آن گاه متن مصحح ملمعه قاضی ـ مشتمل بر این مناظره مشهور ـ را گزارده است.اشاره به گزارشهای نادرست درباره این سروده و نیز ارائه اختلاف ضبط دستنویسها و کتابهای چاپی، و بیان دشواریهای
ملمعه، از دیگر مطالب مقاله است.
Machine summary:
"این ملمعه ـ که در پاسخ ملمعهای همسان از خواجه بهاءالدین، پدر عطاملک جوینی و در مدح همو گفته شده ـ علاوه بر بیت 54 که تضمین مطلع ملمعه ممدوح است، چهار مطلع دارد؛ وزن عروضی دو مطلع عربی آن (بیت 1 و 58) به ترتیب چنین است: مفاعیلن مفاعیلن فعولن مفاعیلن مفاعیلن فعولن مفاعیلن مفاعیلن فعولن مفاعیلن مفاعلتن فعولن13 دو مطلع فارسی ملمعه (بیت 4 و 41) هم هر دو وزن عروضی یکسان دارند: مفاعیلن مفاعیل فعولن مفاعیلن مفاعیلن فعولن14 قطعه ملمعه ممدوح شاعر (خواجه بهاءالدین جوینی) نیز در همین شش بیت، دو مطلع (یکی عربی و دیگری فارسی) دارد که در کنار یکدیگر قرار گرفتهاند و وزن عروضی هر دو به سان مطلع اول قصیده قاضی است.
در پاسخ میگوییم: اولا تمام ابیات فارسی قصیده با بحر هزج سازگاری دارد، ولی ابیات عربی آن به دلیل این که رکن عروضی «مفاعلتن» هم در آنها یافت میشود، نمیتواند از بحر هزج باشد و حتما از بحر وافر است؛ ثانیا این دوگانگی را در ملمعه ممدوح هم میبینیم چه، در بیت پنجم آن ـ که به عربی است ـ نیز رکن «مفاعلتن» وجود دارد و از سویی قاضی در بیت 67 و 68 ظاهرا به همین دو بحری بودن شعرش نظر داشته که انتقاد ادبا از شعر خود را متوجه اشعار ممدوح کرده، میگوید شعر او چنانه (= الگو) و میزان شعر من بودهاست.
البته میتوان گفت نیم بیت اول با ما قبل، یعنی مناظره سرو و آب متناسب است و نیم بیت دوم با ما بعد، یعنی مدح خواجه و تمجید از اشعار او سازگاری دارد و به دیگر سخن شاعر با هنرمندی تخلص خود را در این بخش قصیده با یک بیت تضمین شده محقق ساختهاست."