Abstract:
کتاب داستانی رموز حمزه یکی از داستانهای عامیانه معروف ادبیات فارسی است که همچون دیگر داستانهای عامیانه پیرامون شخصی
حقیقی، داستانی مجازی نوشته شده است. این داستان را به حمزه عموی پیامبر یا حمزه آذرک از رؤسای خوارج سیستان نسبت دادهاند.
مقاله میکوشد جایگاه رموز حمزه را به عنوان الگو یا مقلد داستانهای هم عصر، گذشته یا در آینده نگاشته شده، مشخص سازد.بررسی تطبیقی میان رموز حمزه با اسکندرنامه بدلیل شباهت دو داستان صورت میگیرد تا قدمت هر کدام از آن دو مشخص گردد.
بعلاوه تأثیرات مقاطع مختلف تاریخی بر رموز حمزه در مقاله ذکر شده است، مثل نگارش رموز حمزه در تحریر اخیر آن که مربوط به عصر
صفوی دانسته شده و یا نقد به انوشیروان را تحت تأثیر نفوذ مزدکی دانسته و یا به دلایل دیگر که در مقاله به آن اشاره شده است آن را
مردود میداند.
Machine summary:
"رموز حمزه ـ همچون اسکندرنامه ـ یک تحریر منظوم نیز دارد که نام آن صاحبقراننامه است و نیز یک تحریر عامیانهتر متأخر دارد به نام امیرحمزه صاحبقران که تا این اواخر در کنار خیابانها فروخته میشد (برای اطلاعات بیشتر رک: ادبیات عامیانه ایران، مجموعه مقالات دکتر محمدجعفر محجوب، ص 527، 541، 1258) آنچه مسلم است تحریر اخیر رموز حمزه مربوط به عصر صفوی است چنانکه نوشتهاند اکبر شاه تیموری ـ و بعدها نادرشاه ـ از علاقهمندان این داستان بودهاند.
آیا این به نحوی بازتاب اشغال مداین توسط اعراب نیست؟ و آیا طرفداری بوزرجمهر از حمزه به نحوی انعکاس همکاری بعضی ایرانیان با مسلمانان، در فتح ایران نمیباشد؟ در این کتاب از ایرانیان تحت عنوان کلی «گبران» و رباخواری یاد میشود و شاید سبب اینکه رموز حمزه بتدریج از جریان خارج شده جنبه شدید عربگرایی ظاهری آن است و به ایرانی در آن توهین و تحقیر روا داشته شده است حال آنکه در قصه اسکندر، نخست اسکندر را ایرانی زاده فرض کردهاند آنگاه وی را بر ایرانیان پیروز نمودهاند البته در داستان حمزه انوشیروان «عادل نام ظالم کردار» نامیده شده همچنانکه از وی با عنوان «پیر گبر ناعادل ظالم کردار» یاد شده است.
و این، کم اعتنایی مردم عصر نقال را به عنصر زن نشان میدهد حال آنکه در خود داستان زنها قابل اعتنا و با شخصیتاند، عموما وفادارند و در راه رسیدن به محبوب به جان میکوشند در حالیکه مرد، پیمانشکن است مثلا حمزه با مهرنگار عهد بسته که نخست با او زفاف کند اما مهرنگار یک روز با پسر هجده ساله حمزه از زن دیگر ـ که پیش از وی زفاف کرده ـ مواجه میشود (رموز حمزه، چاپ 1276 ه ."