Abstract:
داستان یوسف و زلیخا از جمله داستان هایی است که در ادبیات فارسی بازنمودی گسترده داشته است. افزون بر تلمیحات و مضمون پردازی های فراوانی که با توجه به اشخاص و رویدادهای این داستان در متون ادبی دیده می شود، روایت یادشده با شاخ و برگ ها و رنگ آمیزی های گوناگون، گاه به صورت منظومه ای مستقل، به رشته ی نظم درآمده است. واکاوی این منظومه ها نشان می دهد که با وجود یکسان بودن شخصیت ها و رویدادهای اصلی، میان این روایت-ها، از دید ساختاری و از دید محتوا و درون مایه تفاوت های چشم گیری وجود دارد. در این پژوهش تلاش شده تا دو روایت از داستان یوسف و زلیخا، یکی منسوب به ابوالقاسم فردوسی و دیگری متعلق به نورالدین عبدالرحمان جامی، از نظر چارچوب روایی و ساختار با هم سنجیده و موارد اشتراک و اختلاف آن ها از نظر گذرانده شود. از آن جا که منظومه ی یوسف و زلیخای جامی حوادث زاید، واقعه ها ی متناقض، تصادف و وقایع مبهم کم تری را که از عوامل ضعف پیرنگ شمرده می شوند، دربر دارد، در مقایسه با منظومه ی منسوب به فردوسی که بسامد عناصر یادشده در آن بیشتر است، از طرحی منسجم تر و سالم تر برخوردارست و علاقه ی خواننده را برای دنبال کردن حوادث داستان تا پایان، بیشتر برمی انگیزد.
Machine summary:
"خشم خدا بر یعقوب بر اثر قربانی کردن گوساله در برابر مادرش و سپس رخ دادن فاجعهی از دست دادن فرزند؛ رحم خدا در ماجرای به خودآمدن یوسف و دست از گناه کشیدن او، رحم خدا به زلیخا پس از ایمان آوردن او و شنیدن یوسف صدای او را؛ نقش غیرت الهی در کندن دل زلیخا از یوسف و جلب توجه او به سوی خود و در ماجرای رو کردن یوسف به آبدار به جای خدا و خلاصی خواستن از او و در نتیجه در زندان ماندن وی برای تنبیه و باز غیرت الهی در ماجرای سپردن یعقوب یوسف را به دست فرزندش به جای خدا و عکس آن، یعنی سپردن یوسف خود را به دست خدا که مورد نخست به جدایی و ابتلای یعقوب میانجامد و مورد دوم به سروری و پادشاهی یافتن یوسف؛ تقدیر الهی که بهویژه در ماجرای بازگویی خواب یوسف به برادران عامل اصلی دانسته شدهاست؛ حضور لب موجودی فرازمینی اما دخیل در امور زمین در لحظات بحرانی، مثلا جایی که لاوی بند یوسف را در میانهی راه سرنگون شدن به چاه میبرد و نقش پررنگ وحی که همهی کنش و واکنشهای شخصیتهای اصلی، یعنی یوسف و یعقوب را تحت سیطره دارد و همهی کردارهای آنان پیوسته با این عامل هدایت میشود، تأثیر معجزهآسای پدیدههای فرازمینی مثلا میوهای بهشتی که علم تعبیر خواب یوسف به میانجی آن توجیه میپذیرد، معجزات و کرامات دو پیامبر مثلا، به سخن درآمدن کودک سه ماهه و گواهی دادن او به پاکدامنی یوسف، بوی پیراهن یوسف و جوانی و بینایی یافتن یعقوب و توانا شدن او برای سفر به مصر، دعاکردن یعقوب برای جوانی و زیبایی یافتن زلیخا، دعاکردن یعقوب برای بازگشت توجه زلیخا به یوسف همگی از مواردی هستند که نقشی عمدهدر شکلگیریپیرنگ روایت بازی میکنند."