چکیده:
استاد مطهری نقطه عطفی در سیر تطورات نظریه فطرت، به شمار میرود. برتری و عمق پژوهشهای او در مقایسه با آراء متقدّمان، اختصاص به حوزه خاصی از مباحث فطرت ندارد و شامل عمدة مباحث اساسی آن میشود: از مفهوم شناسی فطرت گرفته تا اقسام فطریات و طرق اثبات نظریه و کارکردهای معرفتی آن. معرفتشناسی، وجودشناسی، فلسفهدین، کلام، روانشناسی، اخلاق، فلسفة تعلیم و تربیت، فلسفه تاریخ، جامعه شناسی و فرهنگ حوزههای معرفتی است که استاد در حیطه آن در مقام پاسخ به مسائلی همچون: بنیاد علوم، مطابقت ذهن و عین، خداشناسی، اصالت انسان، الیناسیون، معادشناسی، تبیین همزادی و همراهی بشر با دین، ختم نبوت، فراگیری دعوت اسلام، تقدم روانشناسی بر جامعه شناسی و... از نظریه فطرت سود جسته است. در مجموع، کارکردهای معرفتی نظریه فطرت در آثار استاد، در مقایسه با اندیشمندان متقدم بر وی، به نحو قابل ملاحظهای بسط و گسترش یافته است. این نکته را میتوان معلول گستردگی حوزه مطالعات استاد در حوزه علوم انسانی و ذهن جوّال و تیزبین او دانست.
خلاصه ماشینی:
در موضعی دیگر آن را «حیاتیترین مسائل معارف اسلامی» خوانده و از اینکه در منابع اسلامی اعم از تفسیر، حدیث، شرح حدیث و فلسفه بحثهای مستوفایی درباره آن نشده است، ابراز تأسف میکند (همان: 13/ 768) برخی مطهری شناسان، نظام کلامی استاد را بر نظریه فطرت استوار دانسته و معتقدند که بسیاری از نظریات وی بر اصل فطرت پایه گذاری شده است.
مطهری خود نیز به نقش اساسی این نظریه در آرائش اذعان نموده است؛ آن گاه که یکی از شاگردان به وی میگوید: هر اندیشمندی به یک موضوع بیش از دیگر موضوعات اهمیت میدهد و او را به نام آن موضوع میشناسند، در اندیشه شما چه موضوع برجستهای وجود دارد که شما را به آن بشناسیم؟ ایشان در پاسخ عنوان «فیلسوف فطرت» را برای خود پیشنهاد میکند (رودگر، 1384: 52).
در موضعی دیگر پیشدستی استاد مطهری بر دیگر اندیشمندان برجسته تاریخ فلسفه و عرفان اسلامی همچون کندی، فارابی، ابن سینا، ملاصدرا، علامه طباطبایی، حکیم شاهآبادی و امام خمینی( در طرح مستقل نظریه فطرت با رهیافت عقلانی و فلسفی را بطور مستند، مبین ساختهام (بنگرید به: غفوری نژاد، 1389الف و 1389ب).
برتری و عمق پژوهشهای استاد مطهری در مقایسه با آراء متقدمان بر او، اختصاص به حوزه خاصی از مباحث فطرت ندارد و شامل عمدة مباحث اساسی آن میشود: از مفهوم شناسی فطرت گرفته تا اقسام فطریات و طرق اثبات نظریه و کارکردهای معرفتی آن.
در هر روی، خداشناسی به مفهوم عام آن، یکی از کارکردهای اساسی نظریه فطرت در اندیشة استاد مطهری است (بنگرید به: مطهری، م.