چکیده:
یکی از موانع اصلی و مهم در روند توسعه ی ملی، برهم خوردن تعادل و توازن منطقه ای به شمار می رود. از این رو اولین گام در برنامه ریزی منطقه ای، شناسایی جایگاه مناطق نسبت به یکدیگر از نظر توسعه و علت نابرابری ها است. در این پژوهش برای ارزیابی توسعه ی منطقه ای و نمایش نابرابری ها در سطح سرزمین 60 شاخص فرهنگی-اجتماعی، صنعتی، اقتصادی- جمعیتی، کالبدی - زیربنایی و بهداشتی- درمانی مورد تحلیل قرار گرفتند. از این روی با بهره گیری از روش تحلیل عاملی در هریک از بخش ها، عوامل و شاخص های تلفیقی استخراج گردید و به عنوان ورودی در روش تاکسونومی مورد استفاده قرار گرفت. در نهایت از روش تحلیل خوشه ای به منظور گروه بندی استان ها استفاده شد. نتایج حاصله نشان می دهد که در سال 1385 از مجموع 30 استان کشور، یک استان توسعه یافته، 4 استان نسبتا توسعه یافته، 7 استان توسعه میانی، 19 استان توسعه نیافته و یک استان محروم بوده است. بنابراین، الگوی حاکم بر سازمان فضایی کشور، از الگوی مرکز-پیرامون در توسعه منطقه ای پیروی کرده است، به طوری که کلیه استان های توسعه نیافته و محروم در نواحی حاشیه ای، مرزی و مناطق کوهستانی واقع شده اند.این نابرابری ها، برآیند و بازتابی از عوامل محیطی، اقتصاد سیاسی، نارسایی های نظام برنامه ریزی فضایی، بی-توجهی به مدیریت یکپارچه سرزمینی و عدم هماهنگی سازمان های متولی در امر توسعه ی فضایی می باشند.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش برای ارزیابی توسعه ی منطقه ای و نمایش نابرابری ها در سطح سرزمین ۶۰ شاخص فرهنگی -اجتماعی ، صنعتی ، اقتصادی - جمعیتی ، کالبدی - زیربنایی و بهداشتی - درمانی مورد تحلیل قرار گرفتند.
در این مقاله با گردآوری شاخص ها و سنجه های مختلف در بخش های فرهنگی و اجتماعی ، صنعتی ، اقتصادی و جمعیتی ، کالبدی و زیربنایی و بهداشت و درمان به بررسی و رتبه بندی درجه توسعه ی استان های ایران پرداخته ایم .
- رتبه بندی استان ها بر حسب شاخص های بخش فرهنگی و اجتماعی نشان می دهد که استان تهران بالاترین و استان سیستان و بلوچستان پایین ترین درجه توسعه یافتگی این بخش را دارا مي باشند.
جدول ۲- گروه بندی استان های ایران از نظر توسعه با روش تحلیل خوشه ای سطح توسعه درجه توسعه میزان توسعه استان ها ( به ترتیب درجه توسعه ) سطح اول ۰/۳۳۲ و کمتر توسعه یافته تهران نسبتا توسعه سمنان ، اصفهان ، یزد، مازندران سطح دوم ۰/۳۳۳ تا ۰/۶۰۱ یافته قزوین ، خراسان رضوی ، گیلان ، مرکزی ، قم ، آذربایجان - سطح سوم ۰/۶۰۲ تا ۰/۷۰۳ توسعه میانی شرقی ، فارس خوزستان ، زنجان ، بوشهر، چهارمحال و بختیاری ، همدان ، کرمان ، کرمانشاه ، خراسان جنوبی ، لرستان ، ایلام ، سطح چهارم ۰/۷۰۴ تا ۰/۸۵۱ توسعه نیافته گلستان ، اردبیل ، هرمزگان ، کردستان ، آذربایجان غربی ، کهگیلویه و بویراحمد و خراسان شمالی سطح پنجم بیش تر از ۰/۸۵۲ محروم سیستان وبلوچستان مأخذ: محاسبات نگارندگان / نقشه ۱ - گروه بندی استان های ایران بر اساس درجه توسعه یافتگی با روش تحلیل خوشه ای نتیجه گیری جهان امروز، جهانی است که نابرابری در سراسر آن قابل مشاهده است .
در کشور ایران نیز عدم تعادل های منطقه ای با گذشت بیش از ۶۰ سال از سابقه ی برنامه ریزی در کشور، نه تنها کاهش نیافته ، بلکه ابعاد گسترده تری یافته و تشدید شده است .